لحظه به لحظه قیام 15 خرداد، اسناد سخن می گویند

خرداد را همچون ماههای دیگر به تقویم درآورده‏اند و ایام و لحظات خطیر و تاریخ‏ساز آن،همچون دیگر ایام و لحظات،صفحه یا سطری از یک دفتر را به خود اختصاص‏ داده‏اند اما گویا تاریخ در این سطر و صفحه عریض می‏شود،وسعت می‏یابد،عمیق و ژرف می‏شود و اوج می‏گیرد.

خرداد شهر امام است،شهر فیضیه و حوزه است،شهر امام و فقاهت است،شهر خون و قیام،شهر گلوله و سینه‏های لبریز از ایمان و خشم و صلابت است.شهر فریاد و خروش و مردانگی است.خرداد شهر شهیدان است،شهر طلایه‏داران انقلاب اسلامی‏ است،شهر مقلدین عاشق و شهر مؤمنان به جان آمده از خشم و ستم جائران است.

خرداد،شهر شهادت است،شهر نماز،شهر وضوی خون،شهر قیام،شهر اللّه اکبر، شهر عبادت و بندگی مخلصانه است.

خرداد،شهر امر به معروف و نهی از منکر است،شهر نهیب امام بر دشمنان است، شهر منبر و فیضیه و شهر بیداری و حرکت است.

خرداد،شهر خاطرات خونین و مخاطرات فراموش نشدنی است.شهر اختران‏ روشنی است که آسمان یک شب طولانی را به آتش کشیدند و اوراق یک دفتر سیاه شده از ظلم را به یکباره سوختند.

خرداد،شهر ماههای تابان و چراغهای فروزان است،شهر شهاب‏های سوزنده‏ و ستاره‏های شکوفاست. خرداد،شهر راههای روشن و نشانه‏های آشکار است.

و خرداد،شهر خورشید پرنور و عطوفتی است که به این همه روشنی می‏بخشد.

ساعت شش بعد از ظهر روز سیزدهم خرداد سال 1342،امام خمینی(ره)در مدرسه‏ فیضیه،سخنرانی تاریخی و تکان‏دهنده‏ای را آغاز نمود و 26 سال بعد در همین روز و در همین بعد از ظهر رسالت الهی خویش را به پایان برد.اگرچه این آغاز و این پایان بروشنی‏ برای ما مشهود و آشکار است امام هنوز فصل‏ها و بخشهای ناگفتهء بسیار در خلال آن‏ نهفته است،

حوادث پانزده خرداد همیشه به اجمال بازگو شده‏اند و چه‏بسا مورخین خودفروخته یا گمراهی که این حوادث را کور و بی‏جهت قلمداد کرده‏اند،حال آنکه قهرمانان این روزها خوب می‏دانستند که با چه داعیه‏ای بیرون آمده‏اند.چنانچه تا سالها بعد،از این داعیه‏ باز نگشتند و منصرف نشدند.تا آنکه بالاخره خون‏های بناحق ریخته در 15 خرداد را با انقلاب الهی خویش جبران نمودند و بذر قیام خونین پانزده خرداد را در طراوت و باروری‏ درخت انقلاب اسلامی به بار نشاندند.

پانزده خرداد اگرچه سطری از دفتر تاریخ است،اما خود کتابی ناگشوده است. چنانچه تاکنون جز کلیات و سرفصل‏ها از آن خوانده نشده و چه‏بسا که هنوز نوشته هم‏ نشده است.

انعکاس وقایع نیمه خرداد 42 در اسناد ساواک،جلوه‏هایی مکتوم از این ایام است که‏ بخشهایی از آنرا برگزیده‏ایم.این گزیده بخش کوچکی از محتویات اسناد بررسی شده را با خود دارد و اسناد بررسی شده،بخش کوچکی از همهء مجموعه است.به این ترتیب چند نمونه را از صدها برگ سند برگزیده‏ایم که خود نمونه‏ای از دهها هزار برگ سند و تحلیل‏ است.باشد که این اوراق،راهی به عمق کهکشان عظیم خرداد باشد.

 

تاریخ:۱۳ خرداد ۱۳۴۲

ساعت ۱۷ و ۵۵ دقیقه

آقای خمینی در حالیکه 1500 نفر او را بدرقه مکردند وارد مدرسه فیضیه شد. تاکنون سخنرانی شروع نشده از بلندگو مرتبا اعلام می‏شود در صورتیکه اشخاص‏ صلوات بی‏موقع فرستادند،آنهارا با احترام خارج کنید.

 

تاریخ:15 خرداد 42

صبح امروز بر اثر انتشار خبر بازداشت آقای خمینی تمام مردم کاشان دست به‏ اعتصاب زدند.جمعیت که بالغ بر چندین هزار نفر بودند،با بیل و چوب مسلح بودند و با دادن شعار یا مرگ یا خمینی به شهربانی حمله نمودند.در این موقع قوای انتظامی شروع‏ به تیراندازی نمودند که بالغ بر 10 نفر به سختی مجروح شدند.تعداد کشته‏شدگان تا این‏ ساعت در دست نیست.

۹/۴۵- حدود 500 نفر ز میدان شاه به طرف میدان مولوی در حرکت بودند و شعار«یا مرگ یا خمینی»سرمی‏دادند.در خیابان 50 نفر دکانهای خود را بسته به طرف چهار راه‏ عباسی در حرکتند.

 

۱۰/۱۰- وضع بازار خیلی آشفته است.تمام قسمت بو ذر جمهری،سبزه میدان، خیابان سیروس و خیابان خراسان بسته شده.مردم تظاهرات موضعی تشکیل دادند، شیشه‏های چند اتومبیل سواری بنز را شکستند.شعارهای آنان:یا مرگ یا خمینی

(بدون ساعت)-سه‏راه سیروس تا میدان مولوی بین مأمورین زد و خورد شروع شده. تعداد جمعیت بیش از مأمورین است.پلیس قادر به حفظ انتظامات نیست.

۱۰/۱۵- جمعیت فوق العاده زیاد شده از سه‏راه سیروس تا جلوی وزارت کشور مردم‏ اجتماع دارند.در حدود 100 پلیس زخمی شده و چند ماشین پلیس را شکستند،تعداد پلیس خیلی کم است و قادر به حفظ نظم منطقه نیست.

۱۰/۳۰- حدود 600 نفر از طبقه جوان و محصل و از جمله بازاری و چند نفر معمم، جلوی بانک بازرگانی نزدیک بازار با قرار دادن چرخ‏های دستی میوه‏فروشان،مشغول‏ سنگربندی هستند و مأمورین پلیس در آنجا دیده نمی‏شود.در این سنگربندی آجر و سنگ همراه دارند.

در بازار وضع کاملا غیر عادی است.جمعیت زیادی در برابر پلیس مقاومت می‏کنند و به جنگ و گریز پرداخته‏اند.

۱۰/۴۵- طبق اطلاع در جلوی بازار در اثر تیراندازی چند نفر کشته شده و شدت‏ ازدحام و جمعیت به اندازه‏ای است که تمام خیابان بو ذر جمهری و سرچشمه مسدود شده‏ است.

ساعت ۱۱- عدهء زیادی که اجتماع دارند(در جلوی ناصر خسرو و بازار)مردم را تحریک‏ می‏نمایند که به طرف ایستگاه رادیو رفته و آن‏جا را اشغال نمایند.جلوی بازار از.....ریخته‏اند که ماشین نتواند عبور نماید.

 

ماشین بنز شرکت واحد در جلوی شمس العمره آتش زده شد.

۱۱/۰۵- تیراندازی در بازار مجددا شروع شد.بازار تماما بسته است.محرکین مردم‏ را به علت بازداشت آیت اللّه خمینی،تشویق به شورش می‏نمایند.

۱۱/۱۰- سمت شمال دادگستری یک نفر پیراهنی را با خون آغشته کرده،چند نفر را اطراف خود جمع کرده است.جمعیت تدریجا در حال افزایش است و پرچم سیاه دارند. در جلوی بازار تیراندازی ادامه دارد.

۱۱/۱۵- متظاهرین به جلوی ادارهء روزنامه اطلاعات ریخته،پنجره و شیشه‏های اداره را شکستند و مشغول زد و خورد هستند.

۱۱/۳۰- منطقه بازار تقریبا به صحنهء جنگ تبدیل شده.شایع است در حدود 6-5 نفر کشته شده‏اند.تلفن‏ها به کلی قطع است.شایع است می‏خواهند به اداره رادیو حمله‏ کنند.از دروازه دولت به پایین،مسیر اتوبوس‏ها بسته است.

در میدان شوش،خیابان خراسان و خیابان مولوی،جمعیت با چوب و چماق حمله‏ می‏کنند.

خیابان غیاثی،بی‏سیم نجف آباد و انتهای شهباز تعطیل عمومی اعلام شده است.

۱۱/۳۰- سر چهارراه گلوبندک جمعیتی جمع شده و شعار یا مرگ یا خمینی‏ می‏دهند.دو پلیس به‏وسیلهء سنگ مجروح و با آمبولانس به بیمارستان اعزام شدند. شیشه 5 دستگاه ماشین‏های پلیس را در مقابل بازار شکسته‏اند.

شیشه‏های انتشارات رادیو که شکسته شده بود،به‏وسیلهء سنگ‏پرانی از خارج بوده‏ است.

۱۱/۴۰- از تجریش اطلاع می‏دهند در حدود سیصد نفر جلوی کلانتری تجریش‏ تجمع نموده،قصد دارند به کلانتری حمله نمایند.عده‏ای هم به طرف خیابان خلیلی‏ در حرکت هستند.

در اثر تیراندازی پلیس،اجتماع‏کنندگان از اطراف کلانتری متفرق و در نقاط مختلف‏ به حال انتظار ایستاده‏اند.

(ساعت ندارد)- در حدود سه‏هزار نفر که از دژ آشیب به تجریش آمده بودند،به‏ کلانتری حمله کرده و عده‏ای پاسبان و شخصی مجروح شده‏اند.شایع است که دو نفر به‏ قتل رسیده‏اند.در نتیجه بازار تجریش تعطیل گردید.

عده‏ای از خیابان خلیلی به طرف ساواک شمیران حرکت کردند ولی از حمله به ساواک‏ منصرف گردیدند.

۱۱/۴۵- یک ماشین پلیس و یک موتور سیکلت آتش زده شد.تیرآهن جلوی‏ اتومبیل‏ها می‏اندازند.پلیس گاز اشک‏آور استعمال کرد و باز متفرق نشدند. شیشه‏های یک اتوبوس دوطبقه خرد شد.اوضاع وخیم است.مغازه‏ها بسته است.پلیس‏ قادر به حفظ انتظامات نیست.

دو دستگاه ماشین آتش‏نشانی را جلوی سبز میدان آتش زده‏اند.گاهی مردم به طرف‏ سربازان و مأموران انتظامی حمله کرده و آنهارا به عقب می‏رانند.بعضا مأمورین‏ پیشروی می‏کنند ولی وضع کاملا به نفع تظاهرکنندگان است.

بطوری‏که شنیده شده جلوی بازار آهنگرها بر اثر حمله مردم چند افسر و پاسبان کشته‏ شده‏اند و مأمورین انتظامی در محل دیده نمی‏شوند.کلانتری‏ها در جلوی بازار مجهز به‏ مسلسل شده و برای عملیات آماده گردیده‏اند.

در بازار چند نعش روی دست مردم و مشغول تظاهرات شدید هستند و وسط خیابان‏ها با چرخ‏های دستی آتش روشن کرده‏اند.جلوی ادارهء انتشارات و تبلیغات تیراندازی‏ شده و عدهء زیادی برای اشغال ادارهء انتشارات به آن نقطه متوجه شده‏اند.

۱۱/۵۵- سرتاسر لاله‏زار پایین کلیهء درب و پنجره‏های سینماها خرد شده‏اند.

در چهارراه اسلامبول زدوخورد شدیدی بین قوای انتظامی و متظاهرین در گرفت و متظاهرین فرار کردند.پیلیس نسبت به مردم عادی شدت عمل زیادی به خرج می‏دهد.

ساعت 12- جمعیت متظاهرین در میدان تجریش،قریب 2000 نفر است.تیراندازی از طرف پلیس شروع شد.

۱۲/۰۵- میدان بهارستان به‏کلی بسته شد.پلیس نیز به مردم دستور می‏دهد در خیابانها کسی توقف نکند و به خانه‏های خود بروند.

۱۲/۳۰- در خیابان شاهرضا تظاهرات زیاد است.قصد دارند به‏طرف سفارت‏ آمریکا بروند.چند کامیون ژاندارم برای جلوگیری از آنها رسید ولی هنوز زدوخورد نشده‏ است.

۱۲/۳۵- جلوی بیمارستان سینا یک کامیون ارتش آتش زده شده است.ضمنا در حدود 900 نفر در ضلع شمال شرقی پارک شهر مشغول شعار دادن هستند...

در توپخانه عده‏ای به تظاهرات پرداخته و با سربازها درگیر شده‏اند.

ضمنا در حدود 500 نفر از قوام سلطنه و یوسف آباد به‏طرف اسلامبول در حرکت‏ هستند.

عده‏ای از متظاهرین به کلانتری 16 حمله کردند و می‏گفتند پیشوای دین ما را گرفته‏اند.بیاید ما همکاری کنید ولی از کلانتری به آنها تیراندازی گردید.

(ساعت ندارد)- از شهربانی سروان«جوادی»،سرپاسبان«بیطرفان»،از واحد سرباز ستوان«احمد عریضی»،ستوان سوم«لسان اللّه نعمتی»،سربازان وظیفه«عزیز سرافراز»،«عزیز نوکار»،«هوشنگ پادست»،«حسن چاوشی»و«ابراهیم شریفی» مجروح شده‏اند و یک جیپ نظامی آتش زده شد.خسارت کم است،حال مجروحین‏ خطرناک نیست.

غیر نظامی 6 نفر مقتول،24 نفر مجروح شده‏اند،فعلا تیراندازی قطع و محاصرهء کلانتری 3 شکسته شده است.پسر(امام)خمینی در صحن برای جمعیت صحبت‏ و تقاضا کرد که متفرق شوند و ساعت 50:17 دو مرتبه جمع شوند و اگر مأمورین نگذارند، فردا صبح به همین ترتیب جمع شوند.

۱۲/۴۵- قریب به 10 هزار نفر در خیابان شاهرضا به‏طرف تخت جمشید می‏خواهند بروند و شعار می‏دهند خمینی پیروز است.

ماشین‏های ژاندارم هنوز نگذاشته‏اند که متظاهرین به‏طرف سفارت آمریکا بروند.

(ساعت ندارد)-وضع عمومی-از گلوبندک تا مسجد شاه و مقداری از ناصر خسرو دست پلیس است.بازار و سبزه میدان خلوت است.جمعیت در جلوی شمس العماره‏ است.چند ماشین در جلوی شمس العماره آتش گرفته است.

۱۲/۵۰- در توپخانه؛سربازها سنگر بستند.جلوی روزنامه اطلاعات،اول خیابان‏ نیز سنگر بستند.درب روزنامه اطلاعات،آتش زده شد.یک جیپ ارتش در جلوی‏ روزنامه اطلاعات واژگون است.

در شهر ری تظاهرات شدیدی بوجود آمده.اتوبوس‏های شرکت واحد از شهر ری‏ حرکت نمی‏کنند و مردم را به شهر نمی‏آورند.

۱۵/۲۰- در انتهای خیابان سعدی و لاله‏زار،جمعیتی اجتماع نموده و پلیس‏ و سربازان به آنها حمله نموده، لذا به کوچه‏های اتابک،بهار،و انتهای لاله‏زار جنوبی‏ پناهنده شده و اجتماع کرده‏اند.قصد دارند چنانچه بتوانند به مرکز پلیس تهران در میدان‏ توپخانه حمله کنند.

(ساعت ندارد)-در خیابان سعدی جنوبی حدود 2000 نفر جمع شده‏اند و شعار «خمینی پیروز است» می‏دهند و مأمورین انتظامی فقط در محوطه توپخانه می‏باشند.

مأمورین انتظامی از خیابان سپه به پایین،راههایی را که به بازار ختم می‏شود،مسدود نموده از تردد افراد جلوگیری می‏نمایند.ضمنا تمام مغازه‏های خیابان‏های فردوسی، سعدی،اسلامبول و نادری تعطیل است.

در اطراف میدان‏های سنگلج،اعدام و توپخانه تیراندازی ادامه دارد و صدای تیر مرتبا به‏گوش مس‏رسد.

۱۵/۳۰- عده‏ای از خرابکاران در خیابان شاپور،اول ارامنه اقدام به تظاهرات نمودند و قوای انتظامی مجبور به تیراندازی شد که در نتیجه دو کودک 9 و 18 ساله کشته شدند.

یکی از متظاهرین با خون کشته‏شدگان در کنار مغازه خرازی‏فروشی طاهری-که در محل‏ حادثه می‏باشد-نوشت:این خون دو کودک است.

۱۶/۲۰-  اول خیابان ارامنه،بین مأموران انتظامی و متظاهرین تصادم و دو پسر بچه‏ مورد اصابت گلوله واقع شدند که آنهارا با تاکسی بردند.

عده‏ای قریب به هزار نفر از کسبهء خیابان آذربایجان،کارون و قصر الدشت،پس از خراب کردن کارخانه پپسی کولا چوب به دست به‏طرف قصر الدشت جنوبی حرکت و شعار می‏دهند مرگ بر شاه و زنده باد خمینی.

۱۷/۲۰- یک دسته از نظامیان در حدود قنات آباد تا میدان خیام اقدام به تفرقه‏ جمعیتی که در این حدود آمادهء تظاهرات و خرابکاری بودند نمودند،در نتیجه تیراندازی‏ یک بچه 4 ساله و یک بچه 8 ساله کشته شده و مردم برای اطلاع از وضع کشته‏شدگان هر لحظه از منازل خارج می‏شوند ولی سربازان بشدت دفاع و حمله می‏کنند.

تأسیسات پپسی کولا،تأسیسات تعمیرگاه ثابت پاسال و کلیه مؤسساتی که مربوط به‏ ثابت پاسال بوده و در غرب تهران واقع است،نابود شده و از بین برده‏اند.ضمنا بطوری‏ که از روزنامه اطلاعات کسب خبر شد،هم اکنون حکومت نظامی اعلام گردید:

در داخل دانشگاه،تظاهرات ادامه دارد.شعار پارچه با خون تهیه کرده‏اند:

دیکتاتور خون می‏ریزد-مرگ بر دیکتاتور خون‏آشام

در سر پل چوبی یک ارابهء جنگی با فولکس واگنی تصادف کرد و فولکس را به پیاده‏رو پرت نمود.

۱۷/۴۰- در سه‏راه ژاله یک نفر که در حال عبور بود،هدف گلوله قرار گرفت.گلوله به‏ مغزش اصابت کرد و فورا در سر کوچهء میر افضلی مرد.

تیر دیگری کمانه کرد و به پای یک دختر بچه 9 ساله در صحن حیاط خانه اصابت کرد، پایش مجروح شد و به بیمارستان بردند.

۱۷/۵۰- قم-طبق اطلاع،جمع مقتولین تاکنون حدود 22 نفر،مجروح 36 نفر می‏باشد.تا این ساعت آرامش برقرار است.

۱۷/۵۵- مأموران نظامی به عده‏ای از متظاهرین در خیابان ناصر خسرو و مقابل عمارت‏ تلگراف تهران،اقدام به تیراندازی نموده که در نتیجه دو نفر نیز به قتل رسیدند.

۱۸/۱۵- در میدان سپه 4 تانک و تعدادی جیپ حامل بی‏سیم مستقرند و فعلا در نواحی میدان سپه آرامش برقرار است.

(ساعت ندارد)- در خیابان‏های جنوب شهر تعدادی بچه که سن آنها از 15 سال‏ تجاوز نمی‏کند،جلوی ماشین‏های دولتی را گرفته و با سنگ به این ماشین‏ها حمله‏ می‏کنند و به رانندگان تاکسی و سواری تذکر می‏دهند که چراغ‏های خود را روشن‏ نمایند.در چند نقطه بر اثر تصادم ماشین مأموران انتظامی با این اطفال و پشتیبانی مردم‏ از اطفال،زدوخوردهایی درگرفته و تعدادی حین تیراندازی زخمی شده‏اند ولی تعداد تیرخوردگان و تلفات احتمالی نامعلوم است.

 

تاریخ:16 /3 /42

 

آقای زمانی آمار پایین را از شخصی که خواسته بودید،داده است.

شفا-19

رازی-25

بیمارستان سینا-100 عدد شاید کمی بیشتر

بازرگان-18

پهلوی-1

شیر و خورشید امدادی-نامعلوم ولی عده‏اش زیاد است

 

تاریخ:16 /3 /42

 

از:سمنان
به:تهران
تاریخ:17 /3 /42

طبق اطلاع،مالکین و مخالفین،روز گذشته در دهات و قراء اطراف ورامین و پیشوا فعالیت نموده‏اند.مردمی را که در تکایا و مجالس سوگواری مشغول عزاداری بوده‏اند، تحریک و به عنوان ابراز همدردی از آقای خمینی و آشوبگران به تهران اعزام دارند.

 

تاریخ:18 /3 /42
ساعت 11

 

تاریخ:21 /3 /42

اصفهان

تاریخ:21 /3 /42

ساواک،ساعت 9 صبح

1- با تمام تلاش‏هایی که شده تا این ساعت بازار اصفهان و نجف آباد باز نشده ولی‏ آمادهء باز شدن است.چند نفر هم باز کرده‏اند.

از:تبریز

به:تهران
تاریخ:21 /3 /42

به تبعیت از دستور صادرهء روحانیون و هماهنگی با بازار تهران،از امروز صبح بازار و کلیه مغازه‏ها به استثنای نانوایی‏ها،قصابی‏ها،داروخانه‏ها و چند قهوه‏خانه بکلی‏ تعطیل است.اتوبوس‏ها و تاکسی‏ها مشغول کار می‏باشند.سه نفر از وعاظ ناراحت‏ که سوابق و اعمال آنان در گزارشات تقدیمی قبل به عرض رسیده در اثر تحریکات و فعالیت‏های مضره و در اجرای دستورات صادره،ناگزیر دستگیر و به مرکز اعزام خواهند شد.مأمورین انتظامی با همکاری افراد تقویتی لشکر،در نقاط حساس شهر مستقر بوده و اکنون حادثه‏ای در شهر و سایر نقاط استان،روی نداده است.

 

مجله پانزده خرداد - فروردین و اردیبهشت 1370- ویژه نامه
 
تعداد بازدید: 4546

آرشیو مقالات