قیام 15 خرداد و تاثیر چاقوی دو لبه ای به نامه شایعه - مصاحبه با اسناد

نویسنده: رضا امیریان

نهضت اسلامی امام خمینی، نهضتی تمام و کمال مردمی بود. نهضتی بود که تمام اجزای آن را توده های مردم تشکیل می دادند. خیزشها، مردمی بودند، رهبران نهضت از دل مردم پا به میدان گذاشته بودند، استخوان بندی نهضت را توده های مردم تشکیل می دادند، امکانات و وسایل ادامه راه را مردم فراهم می کردند، وحتی رسانه های نهضت را هم مردم تشکیل می دادند. وقتی به مقطع تاریخی بین سالهای 1341 -  1357 بازمی گردیم، با نهایت کنترل و فشار حکومت پهلوی از یک سو و کمبود شدید امکانات ارتباطی بین مردم از سوی دیگر مواجه می شویم. در آن دوران تمامی رسانه های جمعی از تلویزیون گرفته تا رادیو و روزنامه ها، در دست حکومت پهلوی قرار داشتند و از طرفی، نهضت اسلامی ایران پایگاهی در دیگر کشورها نداشت تا شاید بتواند از طریق تکنولوژی محدود آن زمان، خروشهای مردمی را هدایت کند. با درک این موضوع، متوجه می شویم که تنها راهی که رهبران نهضت برای اشاعه اخبار و هدایت مردم داشتند، گفتگوی مستقیم با توده های مردمی و انتشار دست به دست اعلامیه ها و اخبار انقلابی بود. اینجا بود که مساجد، در نقش پایگاه های انقلاب، چهره خود را نشان دادند. اما پایگاه ها و مراکز انتقال اخبار نهضت، فقط به مساجد ختم نمی شدند. تکایا، مجالس مذهبی، منازل انقلابیون، محافل خصوصی و هر مکانی که محل اجتماع مردم بود، یک پایگاه اطلاع رسانی باالقوه برای انتشار اخبار نهضت اسلامی بود. از این رو بود که حکومت پهلوی، نهایت کنترل را روی مردم و اجتماعات اعمال می نمود. دربار پهلوی از سالها قبل مطلع شده بود که در دل این مردم جایگاهی ندارد و می دانست که با وجود تمامی تمهیدات و فشارها، نمی تواند آنطور که می خواهد، محافل مردمی از جمله مساجد، تکایا، مجالس مذهبی و جلسات خانگی را کنترل نماید. این مکانها، همان جایی بودند که نقطه ضعف حکومت پهلوی بود و از آنها می ترسید. نداشتن پایگاه در دل مردم، بزرگترین ضعف حکومت پهلوی بود.
اخبار نهضت و یا اعلامیه ها و نوارهای سخنرانی امام، به محض وقوع و یا چاپ شدن، به سرعت در این شبکه مردمی منتشر می شد و در کمترین زمان، تمامی شهرهای کشور را فرا می گرفت. کافی بود تا یک جمع دوستانه، محفل خانوادگی، اجتماعی در بازار، یا حتی یک گفتگوی ساده دوستانه بین چند دوست یا محصل تشکیل شود و پای اخبار روز به میان آید. حساسیت هایی هم که در اسناد ساواک در رابطه با محافل و مجالس وجود داشت، نشان از همین نقطه ضعف حکومت بود. نکته جالب، اهمیتی بود که ساواک برای شایعات مردمی قائل می شد و حتی شایعات باعث سردرگمی ساواک بین حقیقت و مجاز می شدند.

رسانه ای به نام دهان

از دیرباز، گفتار، ساده ترین و در عین حال مهم ترین و پر کاربرد ترین روش انتقال اطلاعات بین مردم بوده و خواهد بود. حتی رسانه های دیگری هم که تا کنون اختراع و استفاده شده اند، بر پایه همین اصل گفتگو وارد بازار تکنولوژی شده اند. وقتی به ماهیت ابزار و تکنولوژیهایی همچون رادیو، تلویزیون، تلفن، تلگرام، ایمیل و ... نگاه می کنیم، می بینیم که همگی آنها وظیفه اطلاع رسانی خود را بر پایه اصل گفتگو انجام می دهند. اما در زمان، شرایط و یا مکانی که این ابزار و تکنولوژیها وجود نداشته باشند، آدمی به اصل ساده و ابتدایی انتقال اطلاعات دهان به دهان و یا همان گفتگو باز می گردد. زندانی را تصور کنید که در آن زندانی ها از هیچ ابزاری برای ارتباط برخوردار نیستند و در نهایت شاید توسط ضربه به دیوار سلول از وجود هم باخبر می شوند تا شاید این کار باعث دلگرمی آنها شود. اما زمانی که آنها با هم روبرو می شوند، به سرعت و در کمترین فرصت تلاش می کنند تا اطلاعات مفید یکدیگر را از طریق گفتگو به هم منتقل کنند. حال در وسعتی بیشتر و مقیاس وسیعتر، به سراغ جامعه ای می رویم که در آن عده ای به مخالفت با حکومت برخواسته اند و هیچ رسانه ای برای ابراز وجود، انتقال پیام، اثبات حقانیت، و حتی دفاع از خود ندارند. در این جامعه، هنوز مردم با ماهیت و حتی وجود این گروه مخالف حکومت غریبه اند. در اینجاست که رسانه ای به نام افواه عمومی، ماهیت خود را نشان می دهد. در سال 1341، مبارزین انقلابی ایران هم با چنین شرایطی روبرو بودند. آنها مانند زندانی هایی که هرکدام در یک سلول انفرادی زندگی می کنند، از هم جدا افتاده بودند و گاهی شاید در مکانهایی مانند مساجد و تکایا و محافل عمومی با یکدیگر دیدار می کردند و به سرعت اطلاعات مفید خود را تبادل میکردند.

ظهور یک پرچمدار مقتدر

با ظهور امام خمینی(ره) به عنوان رهبر مقتدر مبارزان علیه حکومت پهلوی، این فرصت برای مبارزان بوجود آمد تا در سایه اعلامیه ها و اقدامات امام خمینی، راحت تر با مردم ارتباط برقرار کنند و دیگر مانند قبل، برای انتقال پیام خود به مردم با دردسرهایی همچون نا آشنایی و بی تفاوتی مردم رو به رو نباشند. اما کم کم، با فراگیر شدن و مردمی شدن نهضت اسلامی، پای پدیده ای به نام شایعه به میان آمد. همانطور که قبلا گفته شد، در شرایطی که حکومت پهلوی، برای حفظ بقای خود تمامی ابزار و رسانه های ارتباطی را تحت شدیدترین کنترلها قرار داده بود، مردم برای انتقال اعلامیه ها، اخبار و اطلاع از وقایع نهضت خود، چاره ای جز ملاقات رو در رو و گفتگوی مستقیم نداشتند. بالطبع چون مرجعی برای پیگیری صحت و سقم اخبار وجود نداشت، بازار شایعه نیز رونق گرفت. حتی در دنیای امروز هم که با وجود تکنولوژیهایی همچون اینترنت می توان از اصل اخبار، وقایع، تصاویر مطلع شد، باز هم راه برای جولان شایعات باز است. حال تصور کنید که در اوایل دهه 1340، تمامی مردم مانند افرادی بودند که در سلول های خود، اخبار را فقط از طریق روزنه دهان دوستان و آشنایان می شنیدند و بس. البته گهگاهی نشریاتی همچون انتقام و بعثت، که از دل حوزه منتشر می شدند، در شمارگانی محدود، در میان انقلابیون و روحانیون منتشر می شدند و آنها را در جریان اصل اخبار قرار می دادند. باقی وظایف انتقال اخبار و اعلامیه ها، به عهده روحانیون، بازاریان، و انقلابیون بود.
اما داغ شدن بازار شایعات، بعد دومی هم داشت که به نفع دولت پهلوی نبود. از لحاظ روانشاسی، هنر ترس در این است که یک امر واهی، دروغ، توهم، یا اتفاق نیافتاده را واقعی جلوه می دهد و فرد را درگیر واقعیت اتفاق نیافتاده می کند. این همان مشکلی بود که شایعات برای حکومت پهلوی به وجود می آوردند. از آنجا که عوامل پهلوی هم در بسیاری موارد از اصل و یا صحت اخبار و تصمیمات انقلابیون بی خبر بودند، نهایت تلاش خود برای پیگیری این شایعات را انجام می دادند و همانطور که در این گفتار آمده است، دست یابی به منبع و یا صحت و سقم شایعات کاری غیر ممکن می نمود.
با ورود به سال 1342شمسی، و پی در پی شدن حوادث، سخنرانی ها و اعلامیه ها، شعله آتش شایعات هم بالا گرفت و متعاقب آن، نگرانی های حکومت پهلوی هم بیشتر و بیشتر شد. اگرچه گذشت نزدیک به 50 سال از آن وقایع، امکان تهیه گزارش و مصاحبه در این رابطه را از ما گرفته است، اما گزارشهای موجود در اسناد ساواک، بخصوص پس از قیام 15 خرداد، گواه همین نگرانی و سردرگمی هستند. برای تبیین هرچه بهتر موضوع، ما به ماههای آغازین سال 1342 باز می گردیم و قدم به قدم با شایعات جلو می رویم تا به قیام 15 خرداد و روزهای پس از آن برسیم. با این روش، هم نگاهی به آن مقطع تاریخی خواهیم داشت و هم کلنجار ساواک با شایعات را به طور ملموس تری مرور خواهیم کرد. در ابتدا، بد نیست یکی از اسنادی را مرور کنیم که در آن شایعات واهی باعث دلگرمی ساواک شده بودند.

شماره : 128/ بخش 312 تاريخ : 20 /1 /42
موضوع : فعاليت روحانيون
اقدامات آيت‏اله خمينى بتدريج بين مردم اثر خود را از دست ميدهد و در محافل مختلف صحبت از اينست كه آيت‏اله خمينى از طرف انگليسها تقويت ميشود و چون مقام سلطنت با دو سياست شوروى و آمريكا براى تامين منافع ايران نزديك شده‏اند انگليسها از اين جريان ناراحت هستند و با تحريك عشائر جنوب و مقامات مذهبى ميخواهند عكس العملى در برابر مقام سلطنت ابراز دارند و «چون افكار عمومى نسبت بسياست انگلستان بدبين است شايعه ارتباط آيت‏اله خمينى با عمال سياست بريتانيا لطمه بزرگى بموقعيت وى وارد ساخته است.» طرفداران جبهه ملى هم ميگويند رهبران مذهبى ما آيت‏اله طالقانى و زنجانى هستند ولى چون آيت‏اله خمينى با دربار مبارزه مى‏كند روش او را تائيد مى‏كنيم ولى عقيده‏اى بشخص او نداريم.
22 /1
در پرونده آيت‏اله خمينى بايگانى شود. 24 /1331
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک. جلد دوم. فیضیه)

در همان روزها، شایعه ای در مورد سرباز گیری طلاب منتشر شده بود که ادعا می کرد طلاب را پس از اعزام به خدمت، زندانی می کنند. سند زیر خبری است که در مورد این شایعه به دست ساواک رسید و این سازمان را به واکنش واداشت تا جلوی لطمه به آنچه پرستیژ دولت می خواندند را بگیرند.

گيرنده : بخش مذهبى
رونوشت ماده 2 صورت جلسه مورخه 5 /2 /42 كميته اكو جهت بهره بردارى و انعكاس در پرونده مربوطه ذيل درج ميشود.
رئيس اداره سوم. دكتر فروزين 8 /2 /42
2ـ مسئله طلاب (بحث روز)
اعزام طلاب بخدمت سربازى مجوزى بدست روحانيون داده است تا بوسيله اين موضوع به تبليغ عليه دولت پردازند. روحانيون در همه جا و هر محفلى اين اقدام دولت را يك عمل خصمانه عليه روحانيت و تضعيف اسلام جلوه ميدهند. در اعلاميه‏ها و در نامه‏هاى خود به نجف و كربلا نيز اين موضوع را مبارزه دستگاه عليه اسلام و روحانيت ابراز داشته است.
عده ديگرى شايع ساخته‏اند كه اصولا تعداد زيادى از طلاب مفقود و جمعى در قلعه فلك و افلاك خرم آباد زندانى هستند.
نظريه :
كميته اكو پيشنهاد مينمايد كه براى خنثى نمودن و بى اثر گذاشتن هر نوع تبليغى در هر جائى تا آنجا كه مقدور است و لطمه بر پرستيژ دولت وارد نميآيد بايد اقدام نمود.
مسلم است كه عده كثيرى از ايرانيان داراى تعصب مذهبى بوده و پيروى از عقايد روحانيون مينمايند. بنابراين اعزام تعداد معدودى طلاب بخدمت سربازى، اسلحه برنده‏اى بدست روحانيون و وعاظ داده تا به تحريك احساسات متعصبين بپردازند. لذا پيشنهاد ميشود كه لااقل بوضع آنان نيز مانند مشمولين عادى طبق مقررات رسيدگى بعمل آيد. در پرونده نظام وظيفه طلاب بايگانى شود.
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک. جلد دوم. فیضیه)

البته بعضی از شایعات هم به طور کامل یا جزئی تعبیر شدند و صحت آنها در روزهای بعد اثبات شد. گرچه همانطور که تاریخ نشان داد، نیروهای دولتی حکومت پهلوی با تمام این تمهیدات نتوانستند جلوی وقوع قیام 15 خرداد را بگیرند.

شماره : 2210/ س ت تاريخ : 15 /2 /42
موضوع : شايعات راجع به روحانيون و نزديك شدن ماه محرم
با نزديك شدن ماه محرم شايع شده كه روحانيون و علماء تصميم گرفته‏اند با استفاده از ايام محرم كه روحيه مسلمانان حساس است عكس العمل‏هائى عليه دولت بوجود آورند.
شايع است كه روحانيون با مكاتباتى با روحانيون نجف تصميم گرفته‏اند كه در منابر روضه خوانى حداكثر استفاده را نموده و تا آنجا كه ممكن است جريان قم را توضيح دهند. 15 /2
اقدام شد. بايگانى شود. (3)
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک. جلد دوم. فیضیه)

یا شایعه زیر که دقیقا از برنامه ریزی امام خمینی(ره) برای قیام 15 خرداد خبر می دهد

شماره : 839 ـ 311 ـ ر 4 تاريخ : 9 /3 /42
موضوع : آيت‏اله خمينى
بطوريكه شايع است آقاى خمينى همه روزه پس از نماز به منبر ميرود و پس از سخنرانى رشته سخن را به هيئت حاكمه كشانيده و هر چه ناسزا و دشنامهاى علمى كه بتوان روحيه شنوندگان را ضعيف نمود ميدهد ضمنا در حدود بيست نفر از طلاب جوان را بلباس بازارى مبدل و دستور داده ريشهاى خود را كوتاه و بطور اسكورت از آيت‏اله در مواقع ضرورى نگاهدارى و حفاظت شخص او را بعهده آنان ميباشد.
بهره بردارى شده است بايگانى شود. 11 /3
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک. جلد دوم. فیضیه)
دولت پهلوی حتی خبر دار هم شده بود که دسته جات عزاداری محرم، به خصوص عزادارانی که در دسته طیب حاج رضایی زنجیر می زدند، در محرم سال 42 رنگ و روی دیگری داشتند و آماده خروش علیه دولت بودند. و حتی تمهیداتی هم برای کنترل دسته جات عزاداری دیده بود.

گزارش ساواک از تلاش سران دستجات عزاداری برای اتحاد علیه رژیم 31 /2 /1342
شماره : 194 تاريخ : 31 /2 /42
موضوع : دستجات عزادارى
يكى از افراد موثق كه با ساواك همكارى دارد اظهار ميداشت سيد محمد كاشانى پسر مرحوم آيت اله سيد ابوالقاسم كاشانى منزل خود واقع در پامنار (منزل سابق مرحوم كاشانى كه گود ميباشد و از درب آن وسيله پله وارد صحن خانه ميشود) را پاتوق سر دسته‏ها و سردمداران كه در ماه محرم دسته راه مى‏اندازند نموده، علاوه بر فعاليت بنفع روحانيون در صددند در ماه محرم آينده از دسته جاتى كه داراى علامت ميباشند استفاده نموده اقدامى بعمل آورند كه بر خلاف سالهاى گذشته دسته‏جات غير صنفى (مثل دسته پامنار و طيب ـ ناصر جگركى ـ حسين رمضان يخى و غيره) با علامت وارد بازار شده و با صفوف دسته‏جات موافق دولت زد و خورد نموده، توليد جنجال و عدم امنيت و صحنه سازى بمنظور آنكه وانمود كنند دولت مانع انجام مراسم عزادارى و مذهبى است گردند. گزارش دهنده اظهار نظر نمود كه از طرف مقامات انتظامى دستور اكيد صادر شود اين قبيل دسته‏جات مخصوصا آنهايى كه داراى علامت هستند وارد بازار نشوند ـ اضافه نمود كه دسته‏جات صنفى و بازاريها كه در بازار همه ساله حركت كرده و سينه زنى مينمايند فاقد علامت هستند.
آقاى شهابى 31 /7
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد 2 فیضیه )

حتی ساواک شیراز هم  متوجه ناآرامی های توده مردم شده بود و شایعاتی که از قم به شیراز رسیده را به ساواک تهران خبر داده و در مورد این شایعه کسب تکلیف نمود و در کمال تعجب پاسخ شنید که این اخبرا صحت ندارند!

از : شيراز تاريخ : 10 /3 /42
به : تهران شماره : 2943
بوسيله روحانيون شايع شده كه آقاى خمينى را ميخواسته‏اند به تهران ببرند مردم نگذارده‏اند روى اين شايعات ميخواهند با تحريك مردم بنفع خودشان بهره بردارى كنند مقرر فرمايند همه روزه اطلاعات قم و تهران را باين ساواك ابلاغ فرمايند.
759 ـ 10 /2 /42 حريرى
شايعه صحت ندارد و ساواك فارس را در اين چند روز در جريان بگذاريد. 11 /3 /42
آقاى شهابى 7 /3
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک. جلد دوم. فیضیه)

با وقوع قیام پانزده خرداد، آنچه که ساواک و رژیم از آن واهمه داشتند، به وقوع پیوست و همان اتفاقی به وقوع پیوست که در تاریخ ثبت شد و مسیر جدیدی را در تاریخ ایران باز کرد. در روزهای پس از 15 خرداد، شایعات به نقطه اوج خود رسیدند. شایعاتی همه گیر که در رابطه با تمام زیر و بم اجتماعی آن روزها، چیزهایی در چنته داشتند. حتی تشکیلات دولتی و ساواک هم از تشخیص اخبار حقیقی و دروغین عاجز بودند. بهترین دلیل برای نشان دادن این سردرگمی، اسنادی هستند که در آنها گزارشها و تحلیل های نیروهای ساواک از دلایل وقوع و اخبار قیام 15 خرداد به ثبت رسیده اند. در اینجا چند نمونه از آنها را با هم بررسی می کنیم.

گزارش ساواک از اخبار و شایعات مربوط به وقایع و ناآرامی های اخیر 20 /3 /1342
شماره : د ـ 21146 بخش 311 تاريخ : 20 /3 /42
موضوع : اخبار شايعات مربوط به جريانات اخير
1ـ ميگويند در چند روزه تاسوعا و عاشورا سيّد روح‏اله خمينى در قم بمنبر رفته و حملات شديدى به اعليحضرت كرده و از جمله گفته است. چكمه پدرت بپاى تو گشاد است. (اين جمله را ميگويند در جواب پيام اعليحضرت كه باو پيغام داده بود كارى نكن كه چكمه‏هاى پدرم را بپوشم و بسراغت بيايم ادا كرده است.)
2ـ ميگويند خمينى دستور دفاع صادر كرده و گفته بود كه زنان شهر قم را تخليه و مردان بمبارزه و دفاع برخيزند.
3ـ قبل از وقوع حوادث اخير عده‏اى از وعاظ تهران جلساتى داشته و با وعاظ بعضى از شهرستانها نيز تماس داشته‏اند و تصميم ميگيرند كه يكباره و در زمان واحدى همگى دست بانتقاد و حمله بزنند و جريان سابق مدرسه فيضيه قم و نظرات خمينى در معابر بازگو كنند و بهمين ترتيب هم عمل ميكنند و اين تحريكات تا آنجا انجام ميشود كه منجر بوقوع حوادث اخير ميگردد.
4ـ مركز تظاهرات اخير تهران در چند روزه اخير بيشتر بازار سر چشمه ميدان شاه اواخر خيام ميدان شاه اواخر خيام ميدان اعدام و خلاصه جنوب شهر بود. در جريانات اخير دانشجويان و افراد جبهه ملى هيچگونه دخالتى نداشتند تظاهرات اخير از طرف افراد متعصب مذهبى. جاهلهاى پيراهن سياه و برخى از جوانان كم سن و سال كه داراى روحى سر كش و عاصى ماجراجو هستند بر پا شد.
5ـ بعد از اينكه معلوم شد كه عمل متظاهرين در حمله بزنان بى حجاب و دكاكين و پارك شهر ناپسند بوده و تاثير بدى در اذهان مردم بجا گذارده است مخالفين براى رفع اين تاثير هر جا مينشينند ميگويند آتش زدن دكانها و حمله بافراد بدستور خود دولت و سازمان امنيت و براى بد نام كردن نهضت ما انجام شده است.
6ـ ميگويند در سر چشمه در جريانات اخير يكى از افسران شهربانى بيك پاسبان دستور شليك بمتظاهرين ميدهد ولى پاسبان مزبور از شليك خوددارى ميكند و هنگاميكه مجددا افسر نامبرده باو تكليف تير اندازى ميكند پاسبان مزبور افسر مافوقش را مورد اصابت گلوله قرار ميدهد و پس از آن با همان سلاح خودكشى ميكند.
7ـ شايع است كه در چهار راه گلوبندك در جريان تظاهرات اخير متظاهرين بيك افسر ارتش حمله ور شده و او را قطعه قطعه كرده‏اند.
8ـ عده‏اى عقيده دارند تا هنگاميكه خمينى در توقيف است اوضاع آرام نخواهد شد در حاليكه عده‏اى ديگر معتقدند كه ديگر خبرى نيست و تظاهرى صورت نخواهد گرفت.
9ـ توده‏ايهاى سابق و افراديكه بامور سازمان‏دهى مبارزات اطلاع دارند ميگويند. تظاهرات اخير فاقد دستگاه رهبرى. نظم. هدف مشخص بود و اگر اين تظاهرات خصوصيات سه گانه مزبور را داشت متظاهرين ميتوانستند نتايج زيادى از آن بگيرند.
10ـ شايع است كه علاوه بر دستگيرى خمينى و قمى و سيد عبدالحسين دستغيب و شيخ بهاء الدين محلاتى و غيره هم قريب 30 نفر از وعاظ و منبريهاى تهران منجمله فلسفى و حاج عباسعلى اسلامى توقيف شده‏اند.
11ـ در مورد علت حمله متظاهرين باتوبوسهاى شركت واحد. يكى از مخالفين در توجيه اين حمله ميگفت چون سابقا شركت واحد اتوبوسهاى خود را در اختيار افراد سازمان امنيت گذاشته و آنها را با عده‏اى ديگر از عمال دولت بقم حمل كرده است اينست كه متظاهرين ميخواهند تلافى گذشته را بكنند.
12ـ ميگويند خمينى اخيرا رسما بليطهاى اعانه ملى را تحريم كرده بود و بهمين مناسبت عده‏اى از متظاهرين قصد حمله بمحل چاپ و نشر بليطهاى اعانه ملى و تخريب آنجا را داشته‏اند.
13ـ ميگويند روز چهارشنبه 15 خرداد شاهنشاه با هليكوپتر برفراز تهران بر آمده و از خيابانهاى مختلف شهر شخصا بازديد كرده است.
14ـ يكفرد مطلع ميگفت بايگانى ديوان كيفر كه در وقايع روز چهارشنبه دچار حريق شده بدست افراد آشنا بوضع عدليه اين آتش سوزى صورت گرفته است يعنى كسانيكه در آنجا پرونده داشته يا نفعى در از بين بردن پرونده‏هاى ديوان كيفر داشته‏اند از حوادث روز چهارشنبه استفاده كرده و بايگانى ديوان كيفر را آتش زده‏اند.
15ـ روز شنبه 18 خرداد باز هم تظاهراتى در ميدان فوزيه ميدان ژاله. سر چشمه. ميدان بهارستان و حوالى بازار صورت گرفت و در ميدان فوزيه بازار و توپخانه چند تير شليك شد.
16ـ شايع است كه در وقايع روز چهارشنبه متظاهرين ضمن حمله بيك زن بى چادر زير پوشى و تمام لباسهاى او را كنده و او را لخت و مادر زاد كرده و سپس با ضربان مشت و سنگ او را از پا در آورده و كشته‏اند.
17ـ ميگويند در وقايع چهارشنبه متظاهرين دو پاسبان را آتش زده‏اند.
بسابقه ضميمه شود. 23 /3 /42
در پرونده تظاهرات 15 خرداد بايگانى شود. شهابى
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان)

ساواک به شدت از این سردرگمی و اتلاف انرژی بیهوده خود در رنج و عذاب بود و مصرانه به دنبال راهی برای آرام کردن بازار شایعات بود چون تبعات بسیاری از این شایعات گریبان دولت را می گرفتند و موجب ایجاد تحرکات مردمی می شدند که در نهایت به اقدامات و لاپوشانی های مضاعف ساواک می انجامیدند.
به عنوان مثال می توان به تظاهرات در خیابان عین الدوله اشاره کرد که در پی پخش شایعه کشته شدن آیت الله فلسفی و مصطفی خمینی در روز 18 خرداد 1342 به راه افتاد و یا انتشار شایعه تصرف رادیو توسط نیروهای مردمی در همان روز که خود ساواک را هم به دلهره انداخت.

1- گوينده : ساواك تهران تاريخ : 18 /3 /42
گيرنده : اداره يكم عمليات
اطلاع ميرسد در خيابان عين‏الدوله اجتماعى در حدود 500 نفر در حركتند و شايع نموده‏اند كه فلسفى و پسر آقاى خمينى را كشته‏اند و باين وسيله مردم را وادار بتظاهرات دسته جمعى مينمايند.
ساواك تهران
18 /3 /42اداره سوم 
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان)

2- گوينده : سيروس تاريخ : 18 /3 /42
گيرنده : نادرى
موضوع : تظاهرات
1ـ بطوريكه مأمور مربوطه اظهار ميدارد سكوت راديو موجب گرديده كه مخالفين دولت در شهر شايع ساخته‏اند كه اداره راديو بتصّرف آنها در آمده است و چنانچه راديو برنامه اجراء كند و تگلرافات مبنى بر پشتيبانى طبقات مختلف از دولت خوانده شود و يا برنامه موسيقى و غيره اجراء گردد شايسته‏تر خواهد بود.
2ـ طبق گزارش مأمور مربوطه در اطراف بنگاه برق تهران مأمورين انتظامى وجود ندارد و چنانچه مخالفين بدانجا حمله‏ور گردند (نامفهوم) رخ دهد لطمه بزرگى به شهر وارد خواهد شد و در صورت تصويب شايسته است مأمورينى جهت مراقبت از داخل و خارج بنگاه برق تهران گمارده شوند.
اداره سوم
قسمت دوم بساواك تهران اطلاع داده شد.
18 /3 /42
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان)

در اصفهان هم به یکباره شایع شد که امام خمینی را کشته اند و ساواک اینبار فورا واکنش نشان داد

از : اصفهان تاريخ : 22 /3 /42
به: تهران. شماره: 3470
در اصفهان شايع شده است خمينى را در تهران كشته‏اند.
343 ـ 22 /3 /42 صدقى
دروغ محض است. 22 /3 /42
بخش 313 فورا تلگراف لازم داده شود. اداره سوم در جریان می باشد. 23 /3 /42
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان)

در گزارش زیر  هم به وضوح می توان نگرانی ساواک را از انتشار شایعات منفی مشاهده کرد.

موضوع : شايعات
اين شايعه كه در بلواى 15 خرداد عده از مأمورين انتظامى (با لباس مبدل) منفردا يا با الحاق بدسته‏جات مهاجمين ديگر دست بتخريب زده‏اند روز بروز دامنه پيدا ميكند و تقريبا با بيان مشابه از زبان اغلب كارمندان. شوفرهاى تاكسى. اهل بازار. ميخانه نشين‏ها شنيده ميشود و ميگويند اگر مأمورين دولت در خرابكارى شركت نداشتند محال بود دولت حاضر به جبران خسارت شود.
شايع است كه شاهنشاه و دولت ابراز تمايل نموده‏اند كه آيت‏اله حكيم بتهران بيايند و بين خمينى و دولت ميانجى شود اما هنوز حكيم عكس‏العمل يا پاسخى در اين باره نداده. شايع است كه دولت در نظر دارد بدون محاكمه خمينى را به لبنان تبعيد نمايد.
شايع است كه روحيه فلسفى و خمينى در زندان كاملاً عادى و قويست ولى قمى پريشان و مضطرب ميباشد شايع است كه عده از عناصر تحصيل كرده (چپى) خود را بكانون مترقى آقاى منصور نزديك كرده و هدف شان احراز موفقيت در انتخابات مجلس شوراى ميباشد آقاى منصور هم بدون تحقيق درباره سوابق سياسى و صرفا بخاطر عنوان تحصيلاتى آنان را بكانون پذيرفته.
در كميته اكو مطرح شده است. در پرونده تظاهرات 15 خرداد بايگانى شود. شهابى 27 /3
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان)

در نمونه زیر فهرستی از شایعات پس از 15 خرداد به ارگانهای مختلف ساواک ارسال شده است.

گزارش ساواک از اخبار شایعات و وقایع روز کشور 25 /3 /1342
شماره : ر ـ 21186 بخش 311 تاريخ : 25 /3 /42
موضوع : اخبار شايعات و جريانات روز
1ـ ميگويند در جريان تظاهرات روز 15 خرداد متظاهرين يك كلانترى را اشغال و خلع سلاح كرده‏اند ولى اسلحه‏هائي را كه بدست آورده‏اند خرد كرده و آنها را شكسته‏اند.
2ـ يكى از متعصبين طرفدرا متظاهرين ميگفت. علت آنكه دو دكان جواهر فروشى اول بازار مورد حمله غارت گرفته براى آن بوده كه صاحب دكانهاى مزبور بنفع دولت قبلاً اقداماتى انجام داده و از طرف بازاريها نامه‏هائى بجرايد در راديو نوشته‏اند و متظاهرين در روز 15 خرداد با غارت دكانهاى آنها خواسته‏اند تلافى كنند.
3ـ عده‏اى از مردم ميگويند دولت انگلستان و عوامل آنها در تظاهرات اخير دست داشته‏اند و الا بدون پشتيبانى از خارج متظاهرين نمى‏توانستند باين اقدامات دست بزنند.
4ـ راديو صداى ملى در برنامه دوشنبه شب 20 خرداد خود ضمن تحليل جريانات اخير ايران گفت سپهبد بختيار در تظاهرات اخير دست داشته و ميخواسته با كمك دولت امريكا رژيم فعلى ايرانرا سرنگون كند و يك دولت نظامى و خشن امريكائى بر سر كار آورد صداى ملى گفت. دولت با مخالفين بخصوص با فئودالها و مالكين معاشرت ميكند و براى دلجوئى از آنان دكتر ارسنجانى را كه باصلاحات ارضى اعتقاد عميق داشت و مردى قاطع بود عوض كرد صداى ملى گفت مردم ايران از ديكتاتورى و عدم آزادى ناراضى و ناراحتند و ملايان و مترجعين و فئودالها ميخواهند از اين عدم رضايت بنفع خود بهره بردارى كنند. راديو صداى ملى گفت. در تظاهرات اخير برخى از دولتيها و حتى عده‏اى از مامورين سازمان امنيت دست داشته‏اند.
5ـ راديو پيك ايران اركان حزب توده در برنامه‏هاى خود هم بدربار و دولت و هم بروحانيون و ملاكين حمله ميكند ولى البته حملات اين دستگاه بيشتر متوجه روحانيون و فئودالهاست.
6ـ هم راديو صداى ملى و هم راديو پيك تظاهرات اخير تهران و قم و مشهد را يك تظاهرات ارتجاعى ميخوانند كه مبتكرين آن روحانيون. فئودالها. افسران بازنشسته. مرتجعين و اوباش ميباشند.
7ـ امروز سه شنبه 21 خرداد كه قرار بود تظاهراتى انجام شود هيچگونه اتفاقى رخ نداد و صبح كه مغازه‏ها بسته بودند بدينجهت بود كه صاحبان آنها از حمله و آزار و غارت متظاهرين ميترسيدند و الا غالب كسبه مايلند بكسب و كار و زندگى عادى خود ادامه دهند.
8ـ در جريان تظاهرات روز 15 خرداد عده‏اى بگلستان جاويد (قبرستان بهائيها) حمله كرده و ضمن نبش قبر اجساد بهائيها را از قبرها بيرون كشيده و آتش زده‏اند. همچنين به موسسات كه مربوط به بهائيها است (از قبيل كمپانى ثابت پاسال و كارخانه پپسى كولا) خساراتى وارد كرده‏اند.
9ـ از هنگام اعلام حكومت نظامى و ممنوعيت تشكيل اجتماعات بهائيها طبق دستور محفل ملى روحانى (دستگاه رهبريشان) كليه جلسات و اجتماعات بزرگ و كوچك خود را تعطيل كرده و حتى از ترتيب يك مجلس سه نفرى خوددارى ميكنند.
10ـ توده‏ايهاى سابق روشنفكران. شريعتخواهان. كسانيكه مخالف اختلاف دين و سياست هستند مخالفين خرافات و اوهام. اقليتهاى مذهبى (كليمى. مسيحى. زردشتى. بهائى) كه همواره مورد فشار و تهديد روحانيون هستند اقدامات دولت را در سركوبى تظاهرات اخير و جلوگيرى از روحانيون تندرو تائيد مينمايند.
11ـ در مجلسى يكنفر ميگفت. روز شنبه 18 خرداد عده‏اى بكلانترى 20 حمله كرده و توانسته‏اند اسلحه چند پاسبان را بربايند.
12ـ چند نفر ميگفتند كه بعد از تظاهرات 15 خرداد در خيابانها دو پاسبان را مخالفين با كارد از پا در آورده‏اند.
13ـ يكى از فروشندگان فروشگاه فردوسى ميگفت صبح روز شنبه 18 خرداد عده‏اى چند پيت نفت و بنزين بفروشگاه برده و قصد آتش زدن آنجا را داشته‏اند.
14ـ ميگويند چون راديو بعد از تظاهرات 15 خرداد ميگفت دانشجويان دانشگاه طومارى تهيه و از عمليات متظاهرين 15 خرداد تنفر خود را ابراز و اقدامات دولت را تاييد كرده‏اند براى آنكه دانشجويان نشان دهند كه اين موضوع دروغ است دست بتظاهراتى زده‏اند كه ضمن آن چند نفر مقتول و مجروح شده‏اند.
15ـ دانشجويان بيطرف دانشگاه از اينكه بر اثر وقايع اخير امتحانات دانشگاه متوقف شده شديدا نگران و ناراحت هستند و بمتظاهرين و مسببين وقايع اخير لعنت ميفرستند.
16ـ يكى از فرهنگيان با سابقه درباره علّت كناره‏گيرى يا بر كنارى جهانگير تفضلى ميگفت علت بر كنارى او آن بوده كه تفضلى چندى قبل بيك دختر آلمانى كه گوينده آلمانى راديو بوده تجاوز كرده است يكى از كارمندان بانك ملى در اين باره ميگفت جهانگير تفضلى بواسطه بهائى بودن از رياست انتشارات و راديو بر كنار شده است.
17ـ صرفنظر از اين شايعات كه درباره تفضلى بر سر زبانها است وى در انتشارات و راديو خوب كار نكرد برنامه‏هاى قبلى اخبار و غيره را كه مردم بوقت و فرم آنها عادت كرده بودند بهم زد در زمان او عده‏اى از كارمندان انتشارات و راديو ناراضى و عصبانى شدند و بعضى از گويندگان اخراج گرديدند و بطور كلى حاصل كار تفضلى رضايتبخش نبود.
18ـ در شيراز عده‏اى از دانش‏آموزان كه ميخواسته‏اند امتحان كلاس ششم متوسطه طبيعى و رياضى بدهند بوسيله يكى از مامورين پست و تلگراف آنجا بسئوالات امتحانى كه از تهران فرستاده شده است مى‏يابند و فرهنگ محل بموضوع پى ميبرد و جريان به وزارت فرهنگ گزارش ميشود و بالاخره قرار ميشود كه امتحاناترا كه سئوالات آن بدست محصلين افتاده تجديد نمايند.
19ـ ميگويند دولت قصد دارد بازار را از وضع فعلى خارج سازد و كارى كند كه مركزيت اقتصادى بازار بكلى از بين برود كه براى هميشه از تحريكات بازار راحت شود.
20ـ يكنفر از هواداران سازمان نهضت آزادى ايران ميگفت. تشكيلات نهضت را دولت بكلى خرد كرده دستگاه چاپ و پلى كپى نهضت لو رفته و عده از سران نهضت و نويسندگان نشريات بازداشت شده‏اند و عده‏اى ديگر متوارى و مخفى هستند و با تلفن با يكديگر تماس ميگيرند. 
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان)

نکته قابل تاملی که در بعضی از این اخبار وجود داشت این بود که مقصد آنها تصمیمات اتخاذ شده در بطن دولت بودند، در صورتی که خود دولت هم از اتخاذ آنها یا بی خبر بود و یا هنوز در مورد اجرای آنها به قطع یقین نرسیده بود و با آن وجود می دید که اخبار مربوط به آن تصمیمات در میان مردم دست به دست می چرخند. سه سند زیر به همین موضوع اشاره دارند.

1- پخش شایعه ی تبعید امام خمینی به خارج از کشور 26 /3 /1342
شماره : 6084/ س ت تاريخ : 26 /3 /42
موضوع : شايعات در مورد تبعيد آقاى خمينى
گفته ميشود آقاى خمينى را بخارج از كشور تبعيد خواهند كرد و شايع است اين تصميم را در كميسيونى كه در حضور اعليحضرت همايونى با شركت تيمسار نصيرى و تيمسار پاكروان تشكيل شده اتخاذ كرده‏اند و اين موضوع پيشنهاد تيمسار پاكروان است و الا نظر قبلى مبنى بر اعدام خمينى بوده است.
در پرونده آيت‏اله خمينى بايگانى شود. شهابى 26 /3 /42 
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان)
2- شایعه اجتماع روحانیون از جمله آیت الله شریعتمداری، آیت الله نجفی و آیت الله میلانی با محمدرضا شاه جهت رفع اختلاف بین دربار و مقامات مذهبی و همچنین آزادی امام خمینی و سایر علما از زندان، از جمله شایعاتی بود که در اولین روزهای مهاجرت علما به تهران منتشر شد.
موضوع : اجتماع روحانيون تاريخ : 1 /4 /42
پس از ورود آيت‏اله شريعتمدارى به شهر رى بين متعصبين مذهبى و بازاريها اميدوارى زيادى ايجاد شده بود و اظهار ميداشتند كه اين اقدام بمنظور ديد و بازديد و تبادل نظر با روحانيون جهت استخلاص روحانيون زندانى و همچنين متمركز شدن ساير روحانيون بزرگ و مراجع تقليد ايران و نجف اشرف در شهر رى و اتخاذ تصميم قطعى در مقابل اقدامات دولت ايران صورت گرفته و حتى از قول منابع مختلف اظهار ميدارند كه آيات‏اله حكيم ـ شاهرودى و زنجانى از نجف اشرف و آيت‏اله نجفى و ميلانى از قم و مشهد نيز بآيت‏اله شريعتمدارى ملحق خواهند شد و قرار است در جلسه‏اى كه با شركت روحانيون مذكور و شاهنشاه ايران تشكيل خواهد شد براى رفع اختلاف دربار شاهنشاهى و مقامات مذهبى مذاكره و همچنين موجبات استخلاص آيت‏اله خمينى و ساير روحانيون را فراهم نمايند و اين شايعات با ورود آيت‏اله نجفى و آيت‏اله ميلانى بتهران و ملاقات آنان با آيت‏اله شريعتمدارى در افكار عمومى صورت حقيقت بخود گرفته و هر روز در انتظار ورود ساير روحانيون بزرگ در شهر رى و اتخاذ تصميم قطعى و اعلام نظريه مراجع تقليد ميباشند تا بدون چون و چرا دستورات آنان را انجام دهند.
توضيح اينكه تا كنون احساسات مذهبى و تعصبات دينى مردم تا اين حد نرسيده بوده و بطوريكه مشاهده ميشود كليه طبقات اعم از بازارى و عامى حتى اكثر روشنفكران و طبقه تحصيلكرده نسبت به تصميمات روحانيون اظهار علاقه مينمايند. بعرض ميرساند 1 /4 /42 در پرونده تظاهرات 15 خرداد بايگانى شود. شهابى3 /4
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان )

3- انتشار شایعه سازش و توافق دستگاه حاکمه با روحانیون 8 /4 /1342
شماره : 6885 تاريخ : 8 /4 /42
موضوع : درباره روحانيون
شايعات زيادى است كه دستگاه حاكمه مخصوصا اعليحضرت همايونى تصميم بسازش با روحانيون گرفته‏اند و حتى چندين مرتبه نيز با آقاى خمينى در زندان در اين باره ملاقات بعمل آمده است ولى روحانيون مخصوصا خمينى روى موافقتى نشان نداده و تشخيص اوضاع را موكول بفهم و ادراك و درجه ايمان مردم دانسته تا در نتيجه تصميمى جهت دفع شر از طرف قاطبه مردم گرفته شود. 8 /4
در پرونده تظاهرات 15 خرداد بايگانى شود. شهابى 
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان)

موج دوم اوج گیری شایعات را در روزهای ماه صفر می توان پیگیری کرد. بخصوص روز اربعین امام حسین(ع) و چهلم شدای پانزدهم خرداد. شایعات مربوط به این روزها، نهایت هنر خود را در ایجاد ترس در دستگاه پهلوی نشان دادند. رژیم پهلوی در این روزها با اخبار و شایعات ضد و نقیضی روبرو بود که تمام نقاط حکومت و دولت را هدف قرار داده بودند و از این رو تمام انرژی و قدرت خود را  صرف مقابله با خطرات احتمالی و چند جانبه ای کرده بود که بر اساس شایعات پیش بینی شده بودند. تمام گزارشهایی که از ساواک در رابطه با این روز مخابره می شدند، شامل لیست بلند بالایی از اخبار و  شایعات راست و دروغ بودند که فهرست وار به دستگاههای مختلف امنیتی فرستاده می شدند. مطالعه بعضی از آنها خالی از لطف نیست.

گزارش ستاد بزرگ ارتشتاران از شایعات مردمی درباره حوادث پانزدهم خرداد 23 /4 /42
شماره : 1026/د 2 تاريخ : 23 /4 /42
بين مردم شايع است وقايع روز 15 خرداد ماه 42 از طرف دولت بوجود آمده است و دولت ميخواسته عده‏اى را دستگير نمايد اين اغتشاش را راه انداخته تا بتواند اشخاص مورد نظر خود را دستگير نمايد.
طيب حاج رضائى و آقاى فلسفى هر دو از مامورين سازمان امنيت ميباشند و بدستور دولت مردم را تحريك بتظاهرات ميكرده‏اند و اكنون آنها را دستگير نموده‏اند كه مردم به آنها مظنون نشود.
روز يكشنبه 23 تير ماه مصادف با روز چهلم كشته شدگان 15 خرداد است با مراسم خاصى از كشته شدگان تجليل نمايند.
گيرنده :
ـ سازمان اطلاعات و امنيت كشور
ـ فرماندهى لجستيكى (لشگر1 گارد)
ـ ژاندارمرى كل كشور
ـ شهربانى كل كشور
ـ دايره 8
ـ سازمان ضد اطلاعات.
بهره بردارى شده بايگانى شود. شهابى
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان)

اخبار منتشره از زندان در مورد طیب حاج رضایی مورخ 20 /4 /1342

شماره : 8740/س ت تاريخ : 22 /4 /42
موضوع : روحانيون و طيب حاج رضائى
روز پنجشنبه 20 /4 /42 عباس باطن كارگر تسليحات اظهار ميداشت در حدود ساعت يك بعد از ظهر اعلاميه‏هاى فراوانى در جلو در كارخانه تسليحات پخش شده نبود معلوم بود از طرف كى و چه مقامى بوده است. او گفت امروز صبح (22 /4 /42) سر چشمه رفته بودم در سراى اميد كه سه نفر شريك هستند و دو نفر آنها در جريانات اخير بازداشت و هر كدام با گذاشتن بيست و پنجهزار تومان وثيقه آزاد شده‏اند در محفلى نقل ميكردند كه در زندان با حضرات روحانى و افراد بازارى بهيچوجه بى احترامى نشده ولى عده زيادى جوان بسن 15 تا 25 سال را با تهديد و تقويت وادار ميكردند كه بنويسند طيب حاج رضائى بآنها 25 قران پول داده است تا آن واقعه را ايجاد كنند. چنين نامه‏اى را بامضاء عده زيادى رسانده‏اند و بطيب هم فشار آورده‏اند كه يا در راديو يا در روزنامه اعتراف كند كه سيصد هزار تومان پول از يك مصرى گرفته و تقسيم كرده و حتى بگويد مقدارى از آنرا بخمينى داده است ولى طيب گفته است هزار بار خودم را بخاطر سلطنت بمخاطره انداختم حال يكبار هم بخاطر دين اين كار را كردم و اگر مرا هم بكشيد چنين چيزى را نميگويم. نامبرده اضافه كرد كه روزى پانصد شلاق بطيب ميزنند.
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان )

شایعات در مورد روز اربعین و تظاهرات در این روز
شماره : 1495 ـ 311 ـ د 4 تاريخ : 18 /4 /42
موضوع : شايعات در مورد روز اربعين
در چند روز اخير شايعات زيادى درباره تظاهرات و پشتيبانى ارتش از تظاهر كنندگان در روز اربعين منتشر شده كه روز بروز اين شايعات بيشتر و افكار عمومى را بخود جلب كرده است اصولاً اين شايعات از طرف كسانى منتشر ميشود كه حادثه 15 خرداد را بوجود آورده و جزء گردانندگان حادثه محسوب و هنوز هم آزادنه بخرابكارى و خراب كردن افكار عمومى مشغول هستند و اين عده همان اشخاصى هستند كه در روز 16 خرداد با شايع سازى تعطيل عمومى را بوجود آورده‏اند و اكنون هم در ميان مردم اينطور شايع كرده‏اند كه در روز اربعين ارتش هم دست بتظاهرات خواهد زد و بعيد نيست كه باز هم با همين شايع سازى‏ها عده كه هميشه آلت دست بوده و هستند دست به تظاهرات بزنند.
در پرونده تظاهرات 15 خرداد بايگانى شود. شهابى 
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان)

در انتهای این مجال باید گفت که عنصری به نام شایعه می تواند مانند یک چاقوی دولبه عمل کند و همان تاثیر و ترسی را که در دل مردم می اندازد، بر دولت حاکمه هم وارد کند. اما نکته مهمتر، دلیل ایجاد شایعه و در معنای واضح تر، دلیل نا امید شدن مردم از یک دستگاه مثل حکومت پهلوی است. تمامی این اتفاقات و شایعات زمانی ظهور کردند که مردم از حکومت پهلوی دل کندند. وقتی چنین اتفاقی به وقوع بپیوندد، نقطه آغاز کشمکش بین مردم و دولت حاکمه رقم می خورد. بهترین نمونه این نارضایتی در دل آخرین سندی است که خود ساواک آن را گزارش کرده است و در آن به وضوح می توان درد دل مردم عامی و نارضایتی آنها از دستگاه پهلوی را لمس کرد

اظهارات و شایعات مطرح شده در میان بازاریان بر اساس گزارش ساواک 23 /4 /1342
شماره : 2291 تاريخ : 23 /4 /42
موضوع : اظهارات در بازار
طبق اطلاع واصله. در يك جلسه متشكله از عده كسبه و بازاريان ضمن تشريح اوضاع روز يكى از بازاريان اظهار داشته (در حال حاضر ما كارى به وضعيت دين و سياست نداريم كه حضرت آيت‏اله خمينى براى چه ميجنگد و دولت براى چه تصميم به تضعيف دين گرفته است (بطوريكه خلاصه بوده اظهار داشته چون نفت قم را در ظاهر به آمريكا ولى در باطن به دولت اسرائيل داده‏اند و براى چندين هزار نفر كارگر پالايشگاه احتياج به تأتر و سينما و كافه و كاباره دارند و با بودن حوزه علميه قم اين كار ميسر نيست روى اين اصل دولت يعنى دولت اسرائيل ميخواهد كه حوزه علميه قم را از بين ببرد) ولى آنچه مسلم است دولت بوسيله بلندگوى خود (راديو) ديگر قادر نيست دروغ به خورد مردم بدهد براى اينكه همه مردم حقيقتى را مى‏بينند و آن اين استكه بشر در زندگى براى زنده بودن احتياج به دو چيز دارد يكى خون و ديگرى نان و اين دو چيز را هم از مردم گرفته‏اند مثلاً خود من در روز 700 تومان حقوق بگير دارم روز گذشته غروب 2 مغازه من جمعا 60 تومان فروش داشته و براى دادن حقوق كارگران براى بمبلغ هزار تومان صادر و خودم نزد صراف رفتم كه خورد بكنم پس از مدتى مشاجره يك چك بمبلغ 900 تومان بمن داد چك را به بانك فرستادم بعلت نبودن محل وصول نشد خودم به بانك مراجعه و اظهار داشتم اگر چنانچه تا سيصد تومان كسرى دارد بدهم و چك را نقد بكنيد جواب دادند بشتر كسرى دارد و بالاخره شب با يك بدبختى و دريافت وجه دستى از چند نفر بالاخره نصف حقوق كارگران را درست كردم ولى من اين 80 كارگر را كه حد متوسط هر كدام 5 نفر عائله دارند شب جمعه اخراج خواهم كرد براى اينكه ندارم چون كسب نيست نتيجتا 400 نفر به گرسنه‏هاى ايران اضافه ميشود از همكاران من هزارها نفر هستند و ما همه درد دل يكديگر را ميدانيم و يكى پس از ديگرى كارگاه خود را تعطيل خواهند كرد. مطلب ديگر چند روز پيش يكنفر از رعاياى اطراف مشهد به مغازه من آمده بود از بيچارگى رعايا صحبت ميكرد كه چطور با يكمشت زمين خشك و بى آب درگير هستند و چطور ميتوانند از زمينى بى‏آب و علف استفاده نمايند در صورتيكه غذاى روزانه خود را ندارند.
چطور ميتوان جلوى سيل گرسنه را گرفت دولت يا بايد همه را بكشد و خود بر يك مشت مرده حقيقى حكومت بكند. و از طرفى من نميدانم اين كاركنان سازمان امنيت و فرماندارى نظامى كه با زور و جبر و شكنجه از مردم اعتراف ميگيرند از حسن بر عليه حسين و از حسين بر عليه حسن نميدانند كه اينها پس از اينكه از زندان خارج شدند براى كسان خود ميگويند مگر تا كى ميتوان جور و ستم كرد مثلاً چند نفر از زندانيان آزاد شده را كاملاً ميشناسيم كه از آنها بر عليه طيب اعتراف گرفته‏اند خواه ناخواه اين عقده مردم در آتيه خيلى نزديكى خواهد تركيد و با گرسنگى دسته جمعى در اين مملكت از تاجر و كاسب رعيت و اين زندانيان زخم خورده و زجر كشيده توام شده و ريشه اين هيئت حاكمه را از بيخ و بن خواهد كند و طورى شود كه اين تانكهاى عظيم را با دندان خورد كنند و اين را هم بايد دانست كه (ماه براى هميشه زير ابر نخواهد ماند) و با دروغ براى مدت كمى ميتوان مردم را سر گرم كرد نه هميشه.
گيرندگان : ساواك
در پرونده تظاهرات 15 خرداد بايگانى شود. شهابى 
(منبع: قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک جلد سوم زندان)

پایگاه اطلاع رسانی 15 خرداد 42
 
تعداد بازدید: 3950