یادی از "یاد"

رضا خانی

یاد فصلنامه‌ای است تخصصی درباره تاریخ و حواشی آن. گرچه در اولین صفحه یاد می‌خوانیم «فصلنامه‌ای در تاریخ، فرهنگ و هنر» با این حال باز هم وقتی به صفحات فرهنگ و هنر این جریده سر می‌زنیم رد پای دیدگاه تاریخی را در مقالات این مباحث پیدا می‌کنیم.
فصلنامه یاد توسط بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی منتشر می‌شود. هیئت تحریریه آن را شورای محققان بنیاد تشکیل می‌دهند و مدیرمسئول آن آقای عبدالمجید معادیخواه است که از اولین شماره تاکنون این مسئولیت را برعهده داشته است.
اولین شماره یاد در زمستان سال 1364 وارد بازار شد و تاکنون 98 شماره از این نشریه راهی بازار مطبوعات شده است.
مطالب یاد همواره با سرمقاله‌ای تحت نام «حرف اول» آغاز می‌شوند که معمولاً مطالبی از قلم مدیرمسئول در این چهارچوب نگاشته می‌شوند و گاهی هم سردبیر در مطالبی با عنوان «پس از حرف اول» یادداشتی را به سرمقاله اضافه می‌کند.
مقالات یاد گستره وسیعی از مباحث مختلف تاریخی را در برمی‌گیرند. از تاریخ ایران و اسلام گرفته تا بررسی حوادث مختلف تاریخی جهان. شرح حال رجال مختلف، مباحث نظری تاریخ، خاطرات تاریخی و قرآن، تاریخ معاصر ایران و نهضت اسلامی ایران، انقلاب اسلامی و تأثیرات جهانی آن، رشدیابی قراردادهای استعماری، تاریخ شفاهی و... از جمله مباحث مهم مقالات یاد هستند.
اما نشریه یاد به خاطر توجه ویژه‌ای که همواره به تاریخ معاصر به ویژه تاریخ انقلاب اسلامی داشته است مورد توجه دائمی محققین این دوره تاریخی است. تقریباً در تمامی شماره‌های یاد، مقالات و یا خاطرات باارزش در مورد حوادث تاریخ انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است. این توجه، ما را بر آن داشت تا نگاه دقیق‌تر به مقالات، خاطرات و تحلیل‌های مرتبط با سالهای آغازین نهضت اسلامی و قیام پانزدهم خرداد مندرج در این نشریه بیاندازیم.
شماره ویژه بهار و تابستان 1365 (شماره دوم و سوم) اولین ایستگاه مطالعاتی ما در یاد است. در صفحه بیست و یک این نشریه مقاله‌ای با عنوان پانزده خرداد به روایت خاطره به چاپ رسیده است که در آن قیام خونبار مردم ورامین از زبان خانواده شهدای این قیام و شاهدان عینی به تصویر کشیده شده است.
مقاله جالب توجه دیگری هم در بخش «اولین‌ها و آخرین‌ها» در صفحه 345 همین شماره به چاپ رسید که عنوان آن «آخرین مصاحبه شهید محلاتی پیرامون اولین مصاحبه امام» بود. این مقاله در کنار بررسی حال و هوای پس از کودتای 28 مرداد 1332 و فدائیان اسلام، به مصاحبه‌ای اشاره دارد که امام به نیابت از آیت‌الله بروجردی در مورد بازگشت شاه به قدرت انجام داده بود.
در بخش خاطرات شماره چهارم یاد (پاییز 1365) تاریخچه اصلی‌ترین پایگاه انقلاب اسلامی یعنی حوزه علمیه قم از زبان بزرگانی همچون آیت‌الله اراکی، حجت‌الاسلام آذری قمی، حجت الاسلام شیخ محمدصادق تهرانی و... بازگو می‌شود. در این مقاله جزئیاتی همچون زندگینامه شیخ عبدالکریم حائری، اوضاع و احوال حوزه در دوره رضا شاه، سالهای دهه سی، رحلت آیت‌الله بروجردی و مرجعیت امام خمینی و ... بررسی می‌شود. از این شماره به بعد در بخش خاطرات، مبحثی به نام تاریخ انقلاب اسلامی به روایت خاطره باب می‌شود و سلسله مقالات مفیدی درباره انقلاب و ریشه‌های آن در شماره‌های بعدی یاد در همین قسمت ارائه می‌گردند.
دومین مقاله این مبحث باز هم به حوزه علمیه قم بازمی‌گردد و داستان مهاجرت آیت‌الله بروجردی به قم و تدریس ایشان در حوزه علمیه از زبان خاطرات بیان می‌شود. این مقاله در شماره پنجم یاد (زمستان 1365) به چاپ رسیده است. در همین شماره و در بخش «اولین‌ها و آخرین‌ها» مصاحبه‌ای از حجت‌الاسلام آذری قمی عرضه شده که باز هم به سال 1332 باز می‌گردد و تظاهرات توده‌ای‌ها در قم و اعتراض مردم قم به این تظاهرات در سال 1332 را بررسی می‌نماید.
در شماره ششم (بهار 1366) در بخش زمینه‌های انقلاب اسلامی به روایت خاطره، بخش دیگری از وقایع مربوط به دوران مرجعیت آیت‌الله بروجردی در حوزه علمیه از زبان حجج‌اسلام نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی، علی دوانی، محمد عبایی، رضا گلسرخی، علی‌اصغر مروارید، عبدالمجید معادیخواه، اصغر کنی، محمد جعفری، سیدمحمد سجادی و ... در دو قسمت ارائه می‌گردند. بررسی خاطرات مربوط به دوران مرجعیت آیت‌الله بروجردی تا شماره دهم یاد ادامه می‌یابد در بخش «اولین‌ها و آخرین‌ها» متن سیزدهم و آخرین بازجویی از سید مجتبی نواب صفوی و دفاعیات این شهید مورخ 28 /9 /1334 در کنار تصویر سند دست‌نوشت این بازجویی به  چاپ رسیده است که منبعی مؤثر برای تحقیقات تاریخی در این زمینه به شمار می‌رود.
بررسی خاطرات مربوط به دوران مرجعیت آیت‌الله بروجردی تا شماره دهم یاد (بهار 1367) ادامه می‌یابد. آخرین مطلبی که در این موضوع منتشر می‌گردد در بخش  «اولین‌ها و آخرین‌ها» به چاپ می‌رسد. این مطلب آخرین روزهای زندگی آیت‌الله بروجردی را به قلم داماد ایشان سیدمحمدحسین علوی طباطبائی به تصویر می‌کشد که در کتاب «خاطرات زندگانی آیت‌الله العظمی آقای بروجردی» نقل شده‌اند.
در بخش خاطرات شماره یازدهم (تابستان 1367) – آخرین قسمت زمینه‌های انقلاب اسلامی به روایت خاطره – مباحثی همچون جو حوزه علمیه پس از فوت آیت‌الله بروجردی، زمینه‌های رحلت امام پس از فوت ایشان و اصلاحات شاهانه پس از روی کار آمدن دولت امینی از زبان آقایان کنی، معادیخواه، عبایی، جعفری و هاشمی رفسنجانی بررسی می‌گردند. این مبحث در شماره دوازده (پاییز 1367) به بررسی خاطرات جریانات مبارزه با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی می‌پردازد. این خاطرات از زبان روحانیون و مبارزانی همچون هاشمی‌رفسنجانی، سید محمد آل‌طه، علی حجتی‌کرمانی، علی دوانی و محمدرضا محامی بازگو می‌گردند.
در بخش رجال همین شماره، زندگی و مبارزات آیت‌الله سیدمصطفی خمینی به همراه خاطرات مربوط به لحظات آخر زندگی ایشان، در هفت بخش مجزا به چاپ رسیده‌اند. نویسنده جهت سندیت هرچه بیشتر مطلب خود، از بیست و هشت منبع مختلف مدد گرفته است.
متن مذاکرات آخرین جلسه مجلس شورای ملی در هفدهم بهمن 1357 یکی از مطالب جالب توجه و خواندنی این شماره است که در بخش اولین‌ها و آخرین‌ها به چاپ رسیده است.
تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال 1341 شمسی، یکی از عوامل تشدید خشم مردم نسبت به حکومت شاه بود که در 15 خرداد 1342 به اوج خود رسید. قسمت اول این رخداد تاریخی در بخش خاطرات شماره دوازدهم مرور گردید و در شماره چهاردهم (بهار 1368) قسمت دوم خاطرات این دوره بررسی شدند.
مباحث نشریه یاد معمولاً در بخش‌هایی همچون سیاسی، اقتصادی، رجال، مسائل نظری، فرهنگی هنری و خاطرات طبقه‌بندی می‌شوند که البته در شماره‌های آخر تمام مطالب تحت عنوان مقالات طبقه‌بندی می‌گردند.
مطالب تاریخی یاد منحصر به بخش خاطرات نمی‌گردند. همانطور که ذکر شد یاد در تمامی بخش‌های خود نگاهی تاریخی به مسائل مختلف دارد. به عنوان نمونه سلسله مقالات «ریشه‌یابی و تحلیل قراردادهای استعماری ایران» که در بخش سیاسی – اقتصادی شماره‌های اول تا یازدهم چاپ شده‌اند منبع خوبی برای محققین تاریخی در این رابطه به شمار می‌روند.
بخش خاطرات نشریه یاد، در شمارة شانزدهم (پائیز 1368) باز هم به سراغ مسئله رفراندوم انقلاب سفید و لوایح ششگانه و حوادث ناشی از آن رفته و خاطرات و تحلیل حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی در این رابطه را پیش‌روی خوانندگان قرار داده است. هاشمی‌رفسنجانی در خاطرات خود گذری بر حوادث فروردین 1342 و فیضیه هم داشته است. اما حوادث فیضیه و طالبیه به طور مشروح در بخش خاطرات شماره هفدهم (زمستان 1368) از زبان روحانیونی همچون حجت‌الاسلام سیدحسین موسوی تبریزی و حجت‌الاسلام ابراهیم رحیمی که شاهدان عینی آن بودند، بازگو می‌شوند.
«سربازگیری طلاب» موضوعی است که بخش خاطرات شماره هجدهم یاد (بهار 1369) حوادث مربوط به آن را از زبان آقای هاشمی رفسنجانی مرور می‌کند. واکنش امام به سربازگیری طلاب، تبعات مثبت این کار و انعکاس حوادث پانزدهم خرداد در نیروهای نظامی از مسائلی هستند که در لابلای خاطرات آقای هاشمی رفسنجانی به آنها پرداخته می‌شود.
«ایران و انقلاب اسلامی فراسوی مرزها» سلسله مقالاتی هستند که از شماره هفدهم تا بیست و پنجم یاد به چاپ رسیده‌اند و می توان آنها را به عنوان مرجعی برای محققین تاریخ انقلاب اسلامی قلمداد کرد. این سلسله مقالات، کاوشی هستند در اخبار بی.بی.سی و نشریه آلمانی اشپیگل از انقلاب ایران و حواشی آن. اما آنچه که این سلسله مقالات را به یک مرجع تبدیل کرده، از شماره هیجدهم به بعد خودنمایی می‌کند.دست‌اندرکاران یاد از شماره هجدهم به بعد، فهرست بلند بالایی از مقالات و اخبار مربوط به حوادث و رخدادهای ایران که بین سال‌های 1947 تا 1955 میلادی یعنی سال‌های 1326 تا 1344 خورشیدی در مجله اشپیگل منعکس شده بودند را تقدیم خوانندگان کرده این فهرست بلندبالا تا شماره بیست و پنجم ادامه داشت.
در کنار این فهرست و در همین بخش مطالب و تحلیل‌های شبکه بی. بی. سی از انقلاب ایران، نکات با ارزشی از روش‌های بازتاب اخبار در کشورهای بیگانه فراروی ما قرار می‌گیرد.
در بخش خاطرات شماره بیستم (پاییز 1369)، برگهای دیگری از حوادث محرم سال 1342 ورق می‌خورند. این مطالب مربوط به ارتباط مردم با امام خمینی، اعلامیه امام به وعاظ قبل از محرم 1342 و حال و هوای وعاظ در آن دوران می‌شود. جریان قتل یکی از سرپاسبان‌های مشهد در محرم سال 42 در جریان جمع‌آوری اعلامیه‌های امام مطلبی است که در شماره بیست و یکم (زمستان 1369) مرور می‌شود و از شماره بیست و دوم (بهار 1370) خاطرات دستگیری آقای هاشمی‌رفسنجانی از دستگیری در زمستان 1343 و شکنجه در زندان به میان آورده می‌شوند.
از شماره بیست و یکم به بعد، نویسندگان یاد، با استفاده از منابع بایگانی راکد شهربانی، فهرست‌هایی از مساجد، حسینیه‌ها و هیئت‌های مذهبی تهیه کرده است که از سال 1343 تا 1357 در اطلاعات شهربانی برایشان پرونده سیاسی تشکیل شده‌بود. درج این فهرست‌ها، تحت عنوان «جغرافیای سیاسی فرهنگی انقلاب اسلامی» تا شماره بیست و هشتم (پاییز 1371) ادامه داشت.
بخش سیاسی – اقتصادی نیز در شماره بیست و دوم مقاله‌ای بسیار مفصل و تحلیلی درباره پیدایش و گرایشات حزب کمونیست ایران – حزب توده - به قلم علی دوانی به چاپ رسانید. این مقاله دومین نوشتار از سلسله مقالات «پیرامون جریان‌شناسی تاریخ» بود که ادامه آن در شماره بیست و سوم (تابستان 1370) منتشر گردید.
محققینی که بدنبال خاطرات روز دستگیری امام خمینی در محرم 1342 و 15 خرداد آن سال هستند می‌توانند به بخش خاطرات شماره بیست و سوم مراجعه کنند و آن خاطرات را از زبان آقایان علی حجتی‌کرمانی، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر محتشمی، حاج اسماعیل زریباف سیدمجتبی طالاری و قاسم کیائی مرور کنند.
«پانزده خرداد در شهرستانها» نوشته‌ای است که در بخش خاطرات شماره بسیت و چهارم (پائیز 1370) منتشر شد و خاطرات شاهدان حوادث در شهرستان‌های ورامین، کاشان، آران، تبریز، خرم‌آباد، مشهد و حتی نجف و کربلا مرور شدند. خاطرات مربوط به دوران زندان و حصر امام در سال 1342 و اعدام طیب حاج‌رضایی در شماره بیست و پنجم (زمستان 1370) به قلم کشیده شدند.
پس از آزادی امام خمینی، حوادث متعددی در همان اوایل سال 1343 اتفاق افتادند. از جمله آنها می‌توان به صدور قطعنامه طلاب حوزه علمیه قم در جشن آزادی امام و دستگیری‌های پس از آن اشاره کرد.
آقایان علی‌اصغر مروارید، احمد توکلی‌زاده، علی‌ حجتی‌کرمانی و سعید اشراقی، خاطرات خود از این روزها را به همراه تعدادی سند در بخش خاطرات شماره بیست و ششم و بیست و هفتم (بهار و تابستان 1371) منتشر نمودند.
تأسیس دارالتبلیغ قم در سال 1343، هر چند از وقایع انقلاب به شمار نمی‌آید اما شرایط زمانی و دست‌اندرکاران تأسیس آن، هویت علمی فرهنگی این مرکز را در زیر سایه بار سیاسی آن مدفون کرد. بخش خاطرات شماره بیست و هشتم ابتدا بر روی این مسأله متمرکز شده است و در ادامه به فضای مبارزات پس از تصویب کاپیتولاسیون پرداخته است.
در همین شماره از یاد و متناسب با مطالب بخش خاطرات، عین متن مذاکرات مجلس شورای ملی درباره کاپیتولاسیون و تصویب آن در مطلبی با عنوان کاپیتولاسیون و مجلس شورای ملی منتشر شده است. این مطلب 92 صفحه‌ای در بخش نمایه‌سازی یاد به چاپ رسید.
بخش خاطرات شماره‌های توأم بیست و نهم و سی‌ام (زمستان 1371، بهار 1372) اختصاص دارد به پیامدهای تبعید امام به ترکیه، جریان لیله الضرب و ترور منصور. این خاطرات از زبان راویانی همچون، شهید مهدی عراقی، محمد عبائی خراسانی، عبدالحمید معادیخواه و... تعریف شده‌اند.
«طرح تدوین تاریخ تحلیلی انقلاب اسلامی ایران» عنوان مقاله‌ای است کاملاً علمی که در آن ما با محورها و روش‌های پژوهشی آکادمیک درباره تاریخ انقلاب اسلامی آشنا می‌شویم. این مقاله در صفحه بیستم شماره‌های تؤام سی و یکم و سی و دوم یاد (تابستان و پاییز 1372) به چاپ رسیده است.
اما بخش خاطرات این شماره از زبان بزرگانی همچون سعید اشراقی، سیدمرتضی پسندیده، محمدصادق تهراني، دکتر محمد صادقي، سیدعلی‌اکبر محتشمی و... روایت شده و خاطرات دوران تبعید امام در ترکیه و عراق را مرور می‌کند.
«روایت رنج» عنوان مقاله‌ای است که در بخش رجال این شماره نگاشته شده و درنگی است در اسناد مبارزات و اندیشه‌های سیاسی آیت‌الله طالقانی.
از سال 1372 به بعد کم‌کم یاد، هر فصل یک بار منتشر شد و این روند انتشار کماکان ادامه دارد به عنوان مثال شماره‌های توأم سی و سه و سی و چهار (بهار و تابستان 1373) در یک مجلد منتشر شدند و بخش خاطرات آن باز هم جو ایران پس از تبعید امام را از زبان علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدعلی‌اکبر محتشمی و حجت‌الاسلام فردوسی‌پور مرور می‌کند. بررسی این فضا در شماره بعدی یاد (سی و پنج و سی و شش – پائیز و زمستان 1373) هم ادامه داشت و رویدادهای سال‌های 1344 و 1345 را مرور نمود.
یاد از شما 36 – 35 خود، در سلسله مقالاتی با عنوان «مساجد سنگرهای انقلاب» اقدام به انتشار اسناد مبارزات انقلابی تعدادی از مساجد معروف نمود. مسجد ارک، مسجد آذربایجانی‌ها، مسجد آشتیانی‌ها، مسجد امام حسن عسگری، مسجد امین‌الدوله، مسجد جامع بازار تهران، مسجد جامع خیابان ضرغام، مسجد جامع نارمک، مسجد جاوید و مسجد الجواد اماکنی هستند که در این سلسله مقالات (تا شماره 41 – 40 یاد) مطرح می‌گردند.
دز شماره 36 – 35، علاوه بر این مطالب، در پی‌افزودی بر پیش طرح تدوین تاریخ انقلاب اسلامی ایران، مروری بر تولد نهضت اسلامی و روند مبارزات شهر زنجان بین سالهای 1341 تا 1343 و روزهای اوج انقلاب می‌شود.
«درآمدی بر جریان‌شناسی چهره‌های رجال در تاریخ معاصر ایران» مطلب ارزشمندی است که در یاد شماره 40 – 39 (پاییز و زمستان 1374) به چاپ رسید. این نوشته نگاهی داشت به چهار جریان فعال دوره معاصر یعنی جریان ملی و سنتی، جریان سلطنت و حکومت، جریان استعمار و جریان اسلامی. آنچه که ارزش این مطلب را دوچندان می‌کند فهرست بلندبالایی از رجال و چهره‌های برجسته تاریخ صد ساله اخیر است که بر انتهای آن افزوده شده است. این فهرست اسامی مبارزین و شخصیت‌های دوران حکومت پهلوی را نیز در بر می‌گیرد.
در همین شماره و در مطلبی با عنوان «میراث ملی انقلاب اسلامی»، اسنادی از مبارزات حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی در سال‌های آخر دهه 1340 به همراه توضیحات به چاپ رسیده‌اند.
در بخش «ایرانشناسی با نگاهی دیگر» همین شماره نقش اصفهان در پیروزی انقلاب اسلامی ایران موضوع پژوهش قرار می‌گیرد و نگاهی ویژه به سال‌های آغازین نهضت اسلامی بخصوص پانزدهم خرداد 1342 می‌شود.
بخش خاطرات شماره 42 – 41 (بهار و تابستان 1375) یکی از خواندنی‌ترین بخش‌های یاد است. این بخش «خاطرات تبعیدی‌ها» که یکی از عنوان‌های مهم خاطرات انقلاب اسلامی است را به خوانندگان عرضه می‌کند و تعدادی از روحانیون تبعیدی نهضت اسلامی خاطرات خود از آن روزها را برای خوانندگان تعریف می‌کنند.
«ایرانشناسی با نگاهی دیگر» در این شماره هنوز هم بر روی شهر اصفهان متمرکز است و اسناد انقلاب اسلامی این شهر را به تصویر می‌کشد که دو برگه از این اسناد مربوط به سال 1342 هستند در همین بخش، در شماره 46 -45 (بهار و تابستان 1376) استان مازنداران و در ابتدا شهرسازی، مقصد کاوشهای اسناد مبارزات انقلابی می‌شوند.
در شماره 46 – 45، در مقاله جدا افتاده‌ای از سلسله مقالات مساجد سنگرهای انقلاب اسنادی کمیاب از مبارزات مسجد جامع بازار بخصوص در دهه چهل به چاپ رسیده‌اند که منبع مناسبی برای تحقیق می‌باشند.
روزنامه تایمز Times از جمله جرایدی است که نگاه ویژه‌ای به حوادث ایران از گذشته تاکنون داشته است. فصلنامه یاد به همین دلیل از شماره 46- 45  خود آغاز به انتشار فهرست مقالات این روزنامه در مورد ایران کرد. این فهرست از سال 1785 آغاز شد. مورخین و محققینی که به دنبال زندگی‌نامه و شرح جامع و کاملی از مبارزات حاج سیدمصطفی خمینی هستند می‌توانند به شماره 48 – 49 یاد (پاییز و زمستان 1376) مراجعه کنند که ویژه‌نامه‌ای است با عنوان «راز توفان» درباره ایشان.
سیدمحمدکاظم بجنوردی راوی خاطرات انقلاب شماره 50- 49 (بهار و تابستان 1377) یاد است. خاطرات ایشان مربوط می‌شود به دوران فعالیت‌های حزب ملل اسلامی و جریان لو رفتن آن در سال 1344 شمسی. بررسی اسناد مبارزات انقلابی مسجد جلیلی و قسمت دوم بررسی وقایع شهر ساری در دوران انقلاب از مطالب دیگری هستند که در این شماره نگاهی به حوادث پانزده خرداد انداخته‌اند.
یکی از نقاط عطف مطالب یاد در مورد تاریخ انقلاب اسلامی ویژه‌نامه‌ای است که این نشریه در پاییز و زمستان 1377 (شماره 52- 51) منتشر نمود. ویژه‌نامه بررسی تاریخ روابط ایران و امریکا در 315 صفحه منتشر شد و در قسمت‌های مختلف خود به بررسی موضوعاتی همچون روزشمار روابط ایران و امریکا از آبان 1343 تا 22 بهمن 1357، فشرده شرح حال سفیران امریکا و ایران از آغاز تا پیروزی انقلاب اسلامی، عوامل مؤثر در روابط ایران و امریکا، ایران از منازعه دینی تا انقلاب و شناخت مراکز ایرانشناسی در آمریکا پرداخت.
«احزاب سیاسی در ایران» ویژه‌نامه‌ای است که یاد برای چهار شماره خود در سال 1378 (56 – 53) در نظر گرفت که نشان از اهمیت علمی و تاریخی این ویژه‌نامه دارد.
این مجله که آثاری از نویسندگانی همچون منصوره اتحادیه، عزت‌الله سحابی، غلامرضا کرباسچی، شهید بهشتی، ابوالفضل شکوری و... را در دل خود دارد کنکاشی است بسیار دقیق در جریان احزاب در ایران. این ویژه‌نامه علاوه بر بررسی عوامل ایجاد و رشد احزاب در ایران، اوضاع و احوال احزاب در دوران پهلوی و انقلاب، خاطرات مربوط به آنها و نظر امام درباره احزاب، گزیده‌ای است از کتابشناسی توصیفی احزاب ایران از مشروطه تا دهه هفتاد.
از این شماره به بعد کم‌کم مطالب یاد تخصصی‌تر و انحصاری‌تر شدند و هر شماره یاد منحصراً یک موضوعی تاریخی را تحت بررسی قرار داد. بالطبع مطالب مرتبط نیز ریزبینانه‌تر و موشکافانه‌تر شدند و بار تاریخی و علمی آنها بالاتر رفت. به عنوان مثال شماره‌های توأم بهار و تابستان و پائیز و زمستان 1379 (شماره‌های 57 تا 60) و شماره‌های توأم 61 و 62 (بهار و تابستان 1380)، در دو بخش به بررسی بازتاب رخدادهای دو قرن اخیر ایران در روزنامه تایمز لندن پرداختند.
قسمت اول این تحقیق از ژانویه 1785 میلادی (آذر 1164) آغاز شد و در دسامبر 1959 (آذر 1338 شمسی) به پایان رسید. در لابلای صفحات آخر این قسمت می‌توان بازتاب‌های کودتای 28 مرداد 1332 و حوادث بعد آن را پیدا کرد.
اما قسمت دوم این تحقیق اهمیت بیشتری برای محققین قیام 15 خرداد 1342 و سال‌های نهضت اسلامی دارد. اولین خبر آن مربوطه به ژانویه 1960 میلادی (دی 1338) و مطالب پایانی آن اخبار روزهای دسامبر 1979 (آذر 1358) را در بر می‌گیرد. در انتهای هر دو شماره فهرست اعلامی از اسامی و اماکن برای تحقیقات دقیق‌تر به چاپ رسیده است.
«قصد اصلاحات ناتمام در مجلس دوم پس از پیروزی مشروطه» ویژه‌نامه‌ای است که تاریخچه مستشاران امریکایی در ایران را از دوران پس از مشروطه تا اواسط دهه 1330 بررسی می‌کند و سری هم به مجلس بیست و یکم شورای ملی و تصویب کاپیتولاسیون می‌زند. این ویژه‌نامه در شماره‌های 74 – 73  (پاییز و زمستان 1383) به چاپ رسید.
یکی از رجالی که نشریه یاد در ویژه‌نامه خود به شرح حال زندگی و مبارزات وی پرداخت، مرحوم آیت‌الله محمد عبایی خراسانی است. در تابستان 1384 (شماره 76) و در اولین سالگرد درگذشت این بزرگوار، نشریه یاد در ویژه‌نامه‌ای 304 صفحه‌ای تحت عنوان شاخه شمشاد، به معرفی زوایای مختلف زندگی ایشان پرداخت. آنچه این ویژه‌نامه را ارزشمند تر می‌کند خاطرات آیت‌الله عبایی خراسانی از سال‌های مبارزه و بخصوص قیام 15 خرداد 1342 و تبعات آن است.. چاپ اسناد ساواک مربوط به آیت‌الله عبایی خراسانی، به مطالب این ویژه‌نامه سندیت هر چه بیشتری بخشیده است.
در تاریخ معاصر ایران وعظ و خطابه نقش بنیادین ایفا کرده و در سرنوشت ما اثراتی برجای گذاشته‌اند که انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی دو نمونه بارز از دستاوردهای وعظ و خطابه محسوب می‌شوند. با توجه به اهمیت این موضوع، شماره 78 (زمستان  1384) یاد مطالب خود را به موضوع نقش وعظ و خطابه در تاریخ معاصر ایران اختصاص داد و به نوعی به دانشنامه وعظ و وعاظ معاصر تبدیل شد. نگاه کلی به وعظ و خطابه در دوران معاصر، نقش وعاظ در انقلاب مشروطیت ایران نقش وعظ و خطابه در انقلاب اسلامی ایران و گزیده فهرست خطباء و گویندگان در عصر انقلاب اسلامی ایران از مهم‌ترین مطالب این ویژه‌نامه هستند.
راز اجماع در آغاز نهضت اسلامی و نقش آیت‌الله سیدمحمد بهبهانی ویژه‌نامه‌ای است که در آن علاوه بر مرور جو بوجود آمده پس از فوت آیت‌الله بروجردی و قضیه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، زندگانی و نقش آیت‌الله میرسیدمحمد بهبهانی در اجماع روحانیون به مرجعیت امام خمینی در آغاز نهضت اسلامی به تفصیل بررسی می‌گردد. در این شماره که در پاییز و زمستان 1388 (94 و 93) منتشر شد خاطراتی از آیت‌الله مرعشی نجفی، آیت‌الله ربانی شیرازی، محمدجواد حجتی کرمانی و... بازگو شده‌اند و اسناد ساواک مربوط به آیت‌الله بهبهانی نیز منتشر گردیده‌اند.
دامنه مطالب یاد گستره وسیعی از موضوعات مرتبط با تاریخ و فرهنگ و مذهب را در بر می‌گیرند. ویژه‌نامه‌های این نشریه علاوه  بر مطالب مرتبط با تاریخ انقلاب اسلامی، مباحثی همچون اسلام و فمنیسم، بررسی جراید فارسی زبان آسیای مرکزی، آسیای میانه، شبه قاره هند و اروپا، اوضاع و احوال نشریات دوره پهلوی، نگاهی به مراکز تاریخ‌شناسی معتبر و... را پیش روی خوانندگان قرار داده‌اند.
یاد در سال 1389 ش بحث تاریخ شفاهی را سرلوحه موضوعات خود قرار داده و در شماره‌های بهار و تابستان (96 و 95) و پاییز و زمستان (98 و 97) به روش‌شناسی تاریخ شفاهی پرداخته است و آنطور که انتظار می‌رود بحث درباره تاریخ شفاهی در این نشریه ادامه خواهد داشت.

 
تعداد بازدید: 8932