پژوهشنامه متین

رضا امیریان

پژوهشنامه متین، فصلنامه‌ای است علمی، پژوهشی که برای اولین بار در زمستان 1377 در راستای اهداف پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی منتشر شد. این پژوهشکده از زیرمجموعه‌های مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی است و بالطبع انتظار می‌رود سیاست‌های پژوهش متین هم‌راستای اهداف انتشار نشریه یاد باشند. البته متین نگاه ویژه‌ای به رشته‌های فقه اسلامی، عرفان اسلامی و جامعه‌شناسی انقلاب دارد.
مدیرمسؤول پژوهشنامه متین در ابتدا علی‌محمد حاضری و سردبیر آن سیدمحمد موسوی بجنوردی بودند که از شماره سوم به بعد هر دو وظیفه به سیدمحمد موسوی بجنوردی محول شد.
در هیئت تحریریه این نشریه با چهره‌های معروفی هم‌چون صادق آیینه‌وند، غلامحسین ابراهیمی دینانی، نجفقلی حبیبی، علی شیخ‌الاسلامی، فاطمه طباطبایی، سیدمصطفی محقق داماد، حسین مهرپور، علیرضا بهشتی، محسن بهشتی سرشت و... برخورد می‌کنیم که نشان از غنای مطالب آن دارد.
اولین شماره متین در بیستم اسفند ماه 1377 و در سالگرد درگذشت حاج سیداحمد خمینی راهی بازار جراید شد. این پژوهشنامه از همان شماره اول، تعدادی از مقالات خود را به تاریخ انقلاب اسلامی اختصاص داد. تحلیلی بر واقعه 19 دی 1356 قم، بررسی تحلیلی رویداد 17 شهریور 1357 و ترجمه مطالعه تطبیقی انقلاب‌های ایران اثر نیکی کدی از این دسته مقالات هستند.
در شماره اول متین، مقاله‌ای نیز با عنوان، گامی دیگر به سوی انقلاب اسلامی» به قلم حسن حضرتی به چاپ رسید که مقاله مفصلی است در مورد کاپیتولاسیون و عواقب آن در پیشبرد نهضت اسلامی در سال‌های آغازین آن. وجود این تعداد مقاله درباره انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن در شماره اول متین بهانه خوبی بدست ما داد تا نگاهی به تمامی شماره‌های منتشره آن تاکنون بیاندازیم و از دیگر مقالات منتشره درباره تاریخ انقلاب اسلامی در آن مطلع شویم.
در شماره دوم فصلنامه متین، ترجمه یکی دیگر از مقالات تحلیلی نیکی ره کدی با عنوان «چرایی انقلابی شدن ایران» به چاپ رسیده است و نقش عوامل مختلف فرهنگی، مذهبی و... در انقلاب‌خیز بودن ایران را بررسی می‌کند. پس از شماره دوم، پژوهشنامه متین هم گرفتار همان سیاست انتشار دو شماره در یک مجلد شد که در مورد نشریه یاد اتخاذ شده بود. در شماره توأم سوم وچهارم (تابستان و پاییز 1378)
نوشته‌ای از دیوید جرجانی با عنوان «انقلاب در شبه پیرامون: نمونه ایران» منتشر شد که انقلاب اسلامی ایران را در چهارچوب نظریه نظام جهانی تحلیل نمود. ادعای نویسنده این بود که انتقال ایران از شیوه «تولید غیرسرمایه‌دارانه به اقتصاد جهانی باعث ایجاد اولین تضادهای سیاسی و فرهنگی شد که بعدها به انقلاب دامن زد. نویسنده در بررسی‌های خود چهار دوره را مورد تأکید قرار داده است. دوره مصدق، انقلاب سفیدع اوایل دهه پنجاه و آستانه انقلاب اسلامی.
امیر نیک‌پی نویسنده مقاله دیگری از شماره دوم متین است. او در مقاله‌ای با عنوان «ایدئولوژی، دین و انقلاب ایران» به بررسی تأثیر نگرش‌های نوین ایدئولوژیک به دین - که در دهه 1340 ظهور کرد - در انقلاب ایران پرداخته است.
شماره پنجم و ششم (زمستان 1378 و بهار 1379) در صفحه پنجاه و یکم خود، مقاله‌ای دارد درباره دلایل پیدایش گروههای سیاسی با خط‌مشی مسلحانه پس از کودتای 1332 و بررسی مراحل شکل‌گیری و رشد اولین حزب سازماندهی داشته مخفی این دوره یعنی حزب ملل اسلامی.
«تأملی در پیدایش و تکوین حزب ملل اسلامی» عنوان این مقاله است که به قلم اسماعیل حسن‌زاده نوشته شده است. در همین شماره مقاله ارزشمند دیگری نیز در همین زمینه ارائه گردید. «آسیب‌شناسی یک جنبش: تأملی در اندیشه و عمل جمعیت فدائیان اسلام» به قلم علیرضا ملایی توانی مقاله‌ای است که به قول نویسنده آن از منابع دست اول گردآوری شده و پس از مرور اندیشه و مبانی معرفت شناختی این گروه ضعف‌ها و ناکارآمدی‌های آن را نیز به چالش کشانده است.
از شماره هفتم به بعد باز هم تغییری در نحوه چاپ پژوهشنامه متین می‌بینیم. پژوهشنامه متین روال انتشار عادی هر شماره در یک فصل را از سر می‌گیرد. گرچه در بعضی  مقاطع، تعدادی از شماره‌ها با هم منتشر شده‌اند. روال طبقه‌بندی مطالب این پژوهشنامه عموماً اینگونه بوده است. پیام متین که در برگیرنده سر مقاله و یا سخن سرد بر آن است، میزگرد که معمولاً با شرکت تعدادی از اساتید و مؤلفین برگزار شد و به قلم کشیده می‌شود، مقاله‌ها، دیدار که در برگیرنده متن مصاحبه با یکیاز علما و یا بزرگان انقلاب اسلامی است، دیدگاه که سخنان و نظریات صاحب‌نظران و اساتید دانشگاه درباره مفاهیم ومرتبت با عرفان، سیاست فقر و جامعه‌شناسی را در بر می‌گیرد و کتابشناسی و چکیده مقالات به زبان انگلیسی.
در بخش مقالات، در شماره‌های نهم و دهم (زمستان 1379 و بهار 1380) مقاله‌ای دو قسمتی به قلم یحیی فوزی به چاپ رسید با عنوان «رهبران مذهبی و مدرنیزاسیون در ایران در دوره پهلوی دوم». این مقاله تبیین و تحلیلی است از مواضع فقهای بزرگ شیعه و امام خمینی در قبال الگوی مدرنیزاسیون محمدرضا پهلوی (در سال‌های 57 – 1320) قسمت اول مواضع مراجعی همچون آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله گلپایگانی، آیت‌الله میلانی، آیت‌الله حکیم، آیت‌الله خوانساری و... در قبال اصلاحات شاه، انقلاب سفید، لوایح ششگانه و... بررسی می‌کند و قسمت دوم به بررسی مواضع امام خمینی در مقابل نوسازیهای این چنینی شاه می‌پردازد. این مقاله با تکیه بر منابع مختلف و ارائه نمودارها و جداول منبع خوبی برای تحقیق به شمار می‌رود.
«فرایند گرایش به انقلاب در اندیشه سیاسی امام خمینی» نوشته دیگری از علیرضا ملایی توانی است که سیری اجمالی در تألمات سیاسی عالمان شیعه قبل از ظهور امام خمینی و پس از ظهور ایشان دارد. به اعتقاد نگارنده اندیشه‌های سیاسی امام از دهه 1340 به بعد دچار گذذ و تحول می‌شود که در نهایت به تشکیل حکومت اسلامی می‌گردد و حوادث دهه 1340 در این گذر بی‌تقصیر نیستند. این مقاله در شماره سیزدهم متین (زمستان 1380) به چاپ رسید.
در شماره نوزدهم (تابستان 1382) مقاله‌ای تحلیلی درباره انقلاب اسلامی در میان مطالب متین گنجانده شد. «تحلیلی نظری از انقلاب 1979- 1977 ایران» نوشته جان فورت، انقلاب ایران را با دیگر انقلاب‌ها مقایسه می‌کد و ضعف نظریه‌های اجتماعی موجود در تشریح این انقلاب را به چالش می‌کشد.
اما در شماره بیست و یکم (زمستان 1382) مقاله‌ای به چاپ رسید که صرفاً به نقش مرجعیت و رهبری سیاسی امام در پیروزی انقلاب اسلامی اشاره دارد. عنوان این مقاله «نقش مرجعیت در رهبری سیاسی امام خمینی» است و به قلم اکبر شرفی نگاشته شده است.
«از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی» به قلم احمد اشرف تحلیلی است بسیار جدی و علمی تا از طرفی علل اجتماعی – اقتصادی انقلاب سفید و اصلاحات ارضی را موشکافی کند و از طرف دیگر نظریات داخلی و خارجی و عواقب آن را به خواننده نشان دهد. شماره بیست و دوم متین (بهار 1383) مقصد  جستجوی این مقاله است.
در سال‌های 1320 تا 1357 گروههای سیاسی اسلام‌گرایی متعددی در ایران تشکیل شده و هر کدام به نوعی درگیر مبارزه با حکومت پهلوی گردیدند. این گروهها جدا از هدف مشترکی که در مبارزه با ظلم و استعمار پهلوی و تشکیل حکومت اسلامی داشتند، اختلافات فکری مهمی در دیدگاه و مبانی اندیشه‌های آنها مشاهده می‌شد که در سال‌های بعد نقلاب ظهور کردند. مبانی اندیشه‌های گروههای سیاسی اسلامگرا در ایران قبل از انقلاب اسلامی مقاله‌ای بود در همین رابطه بقلم یحیی فوزی که در دو شماره (شماره توأم 23 و 24 در تابستان و پاییز 1383 و شماره 27 مورخ تابستان 1384) منتشر شد.
در قسمت اول مواضع فکری گروههایی همچون فدائیان اسلام، حزب ملل اسلامی، هیأت مؤتلفه و روحانیت مبارز را به بحث کشید و در قسمت دوم مواضع فکری نهضت آزادی و گروههای سوسیالیست اسلامگرا بویژه سازمان مجاهدین خلق را مورد مطالعه قرار داد.
به نظر می‌رسد در دوره زمانی کوتاهی، عوامل تهیه پژوهشنامه متین، نگاه ویژه‌ای بر روی گروه‌های سیاسی قبل از انقلاب داشته‌اند. «دیدگاهها و موضع‌گیری‌های سازمان چریک‌های فدائی خلق در قبال انقلاب اسلامی» مقاله دیگری است که به قلم اسماعیل حسن‌زاده در شماره بیست و ششم (بهار 1384) نگاشه د و این نظریه را تقویت می‌کند. در این مقاله تاریخچه و ریشه‌های شکل‌گیری فدائیان خلق از بعد کودتای 28 مرداد 1332 کنکاش می‌شوند. در شماره توأم 28 و 29 (پاییز و زمستان 1384) باز هم سازمان مجاهدین خلق موضوع مقاله‌ای با عنوان «امام خمینی و سازمان مجاهدین خلق: نقدی بر خاطرات لطف‌الله میثمی» قرار می‌گیرد. حسین بهشتی سرشت در این نوشتار سعی در بررسی مجموعه دو جلدی خاطرات مهندس میثمی را دارد که با عنوان‌های از نهضت آزادی تا مجاهدین و آنها که رفتند به چاپ رسیده‌اند.
محسن بهشتی‌سرشت در شماره بعدی (شماره 30 – بهار 1385) زندگانی امام از دوران کودکی تا سقوط پهلوی اول و از مشروطیت تا کودتای سوم اسفند را مرکز توجهات خود قرار داده و تأثیرات آنها در تأملات سیاسی امام و قیام‌های بعدی وی را به خواننده نشان داده است. این مقاله با  عنوان «زمینه‌های تاریخی تکوین اندیشه سیاسی امام خمینی» در متین منتشر شد.
عباس عبدی هم در شماره سی و سوم (زمستان 1385) به بررسی عوامل شکل‌گیری انقلاب اسلامی از سال 1332 به بعد نموده است. البته او تمرکز خود را به روی ویژگی‌ها و استراتژی انقلاب و در مقابل استراتژی رژیم پهلوی، عملکرد امام و عملکرد شاه و عواملی از این دست قرار داده است «درآمدی بر شکل‌گیری انقلاب اسلامی» نوشته‌ای است که از عباس عبدی در صفحات 103 تا 130 این شماره متین منتشر شد.
در نشریه متین گاهی اوقات حوادث انقلاب از دیدگاه روانشناسی انقلاب هم مرور می‌شوند یکی از مطالبی که در این زمینه نوشته شده است مقاله‌ای است با عنوان «نتایج متضاد زمینه‌های نارضایتی ایران در قبل و بعد از انقلاب اسلامی» نام دارد. فوأد پورآرین در مقاله خود خواننده را با این سؤال روبرو کرد: چرا مشکلات دوره انقلاب اسلامی درک می‌شود؟ این مقاله در شماره چهل و دوم متین (بهار 1388) درج شده است.
آنچه که از مسیر چاپ مقالات در نشریه متین درک می‌شود این است که هر چه به جلوتر می‌روریم مطالب این نشریه تخصصی‌تر و نکته‌بینانه‌تر می‌شوند در شماره چهل و چهارم (پاییز 1388) دو نمونه از این مطالب به چاپ رسیده‌اند. م قاله اول به قلم: فرهاد درویشی و باعنوان «بررسی نقش ائتلاف  طبقات اجتماعی در پیروزی انقلاب اسلامی ایرانب دلایل ایجاد نارضایتی در طبقات مختلف جامعه پس از کودتای 28 مرداد 1332 و ایجاد اتحاد منجر به انقلاب را بررسی می‌کند و مقاله دوم به قلم محمدرضا علم و با عنوان «بررسی تأثیر فرهنگ مبارزاتی امام خمینی بر جنبش دانشجویی ایران 1357 – 1342» همانطور که از عنوان آن پیداست نگاهی دارد به مهم‌ترین تغییرات جنبش دانشجویی ایران پس از قیام 15 خرداد 1342 و ظهور امام خمینی در عرصه سیاسی اجتماعی کشور.
در شماره چهل و ششم (بهار 1389) هم فواد پورآرین روزهای آخر حکومت پهلوی را با مقاله‌ای تحت عنوان «اقدامات دولت شاهپور بختیار برای مهار انقلاب اسلامی» به قلم کشیده است.
پژوهشنامه متین هم‌اکنون سال دوازدهم عمر خود را می‌گذراند. شماره چهل و هفتم این نشریه در اواخر شهریور سال 1389 وارد بازار نشریات شد.

 
تعداد بازدید: 8739