پانزدهم خرداد در مطالعات تاریخی - قسمت اول

امیر رضایی

در این مقاله، قصد داریم نگاهی بیاندازیم به یکی از فصلنامه های تخصصی تاریخ معاصر ایران و در این راستا مقالات منتشر شده این فصلنامه در حوزه حوادث تاریخی سالهای آغازین نهضت اسلامی، خصوصا قیام پانزدهم خرداد را به خوانندگان و محققین معرفی نماییم. اتفاقاتی که از سال 1341 آغاز شدند، در بهار 1342 شکوفا شدند و در پائیز 1343 به آنچه که می بایست رسیدند و چراغ نهضتی بزرگ را روشن کردند.

اما پرداختن به چرایی و چگونگی انتشار فصلنامه مطالعات تاریخی، ما را به دو دهه و اندی قبل و به زمانی باز می گرداند که موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، در سال 1370، گاهنامه ای را با عنوان "مطالعات سیاسی منتشر نمود. در آن زمان، سه سال از انتشار اولین اثر موسسه یعنی کتاب کودتای نوژه می گذشت. اما جالب اینجاست که نخستین کتاب از این گاهنامه، در پائیز 1370 و دومین آن در پائیز 1372 یعنی دو سال بعد منتشر گردید. با این وجود، مقالات گردآوری شده در این گاه نامه ها که بیشتر متکی به اسناد ، یادداشت ها ، نسخ خطی و منابع منتشر نشده بودند، به دلیل نوگرایی های خود، مورد استقبال قرار گرفتند. باری، اشتغال به نگارش کتابهای مختلف پژوهشی و تاریخی، دلیلی شد بر  منتشر نشدن "مطالعات سیاسی".

موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی در سازماندهی تازه ای که در اوایل دهه 1380 به خود داد، انتشار گاه نامه پیشین را در قالب فصلنامه و نام جدید " مطالعات تاریخی " در دستور کار خود قرار داد و اولین شماره از فصلنامه مطالعات تاریخی را در زمستان 1382 روانه بازار جراید نمود و تا کنون 93 شماره از این فصلنامه به دست خوانندگان رسیده است. لازم به ذکر است که علاقه فصلنامه معطوف به بررسی های تاریخی در دوره ای است که از نهضت مشروطه آغاز می گردد و تا انقلاب اسلامی ادامه می یابد . از این رو قیام پانزدهم خرداد 42 و ریشه های آن و حوادث مربوط به سالهای آغازین نهضت انقلاب اسلامی، به نوعی نقطه عطف مقالات این فصلنامه قلمداد می شوند که در ادامه نگای میاندازیم به این مقالات.

اولین شماره مطالعات تاریخی، هفت مقاله و دو معرفی کتاب را در دل خود به خوانندگان ارائه نمود که عناوین این مقالات عبارت بودند از: سیمای خانوادگی جرج کندی یانگ طراح و فرمانده کودتای 28 مرداد 1332  نوشته عبدالله شهبازی، یادداشتهای منتشر نشده دکتر سید حسین فاطمی، پیمان ساواک با موساد به قلم محمد تقی تقی پور، بازخوانی پرونده ی یک وزیر: منصور روحانی نگاشته هدایت الله بهبودی، حزب زحمت کشان ملت ایران و انقلاب اسلامی اثر حسین آبادیان، گزارش خاطره - بر اساس خاطرات عزت شاهی (مطهری) به کوشش محسن کاظمی و در انتها نقش روحانیت در انجمن ولایتی بر اساس مندرجات روزنامه (انجمن مقدس ملی اصفهان) نوشته مهدی مهر علیزاده. شماره اول با بخش معرفی کتاب با پایان مطالب خود رسید.

فصلنامه دوم مطالعات تاریخی هم که در بهار سال 1383 منتشر شد، هفت مقاله را منتشر نمود که عنوان هایی به شرح زیر داشتند:  زندگی و زمانه علی دشتی / عبدالله شهبازی، ریپورتر ها و تحولات تاریخ معاصر ایران / حسین آبادیان، پرده ای از زندگی هویدا / ابراهیم ذوالفقاری، نگاهی به نظام مدیریتی حکومت پهلوی (بر اساس فعالیت کمیته بررسی مشاغل حساس غیر نظامی) / هدایت الله بهبودی، کانون نویسندگان ایران / محمد قبادی، گزارش خاطره (بر اساس خاطرات محمد مهر آیین) / محسن کاظمی و ادامه ی جنگ پس از فتح خرمشهر - نتایج یک نظرسنجی / مقدمه: محمد درودیان. پایان بخش مطالب این فصل، بخش سند های بدون شرح است که در آن برخی سندهای موجود در بایگانی موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی با محتواهای مختلف اما جالب منتشر شده اند.

در شماره سوم فصلنامه، تعداد مقالات به 11 مقاله افزایش یافت و بخش پایانی این شماره هم بخش سند های بدون شرح بود. در مقالات این فصلنامه به مطالبی همچون روشنفکری ایرانی در دوره گذار - بررسی دیگاههای عبدالله رازی و علی اکبر خان داور به قلم حسین آبادیان، رشت بین دو کودتا اثر یحیی آریا بخشایش، نفت ملی شده ایران به روایت والتر لوی نوشته رحیم نیکبخت میرکوهی، سرگذشت خونین من یا سلماس درمحاربه عالم سوز اثر محمد حسن صنعتی، ارفع در اسناد ساواک به نگارش محمد حسن صنعتی، کشف حجاب بانوان به قلم ابراهیم ذوالفقاری، نقش حزب ایران نوین - در انتخابات دوره 22 مجلس شورای ملی نوشته محمد قبادی، جاسوسان K.G.B در ايران - شاهزاده جاسوس اثر براتعلی طبرزدی، چهره دوم به قلم هدایت الله بهبودی  و مقاله ای با عنوان دفاعیه بر می خوریم. فصلنامه سوم در تابستان 1383 منتشر گردید.

پائیز سال 1383 مصادف بود با انتشار چهارمین شماره فصلنامه مطالعات تاریخی. در این شماره  شش مقاله و یک گفت گو بعلاوه بخش پایانی سندهای بدون شرح به خوانندگان ارائه گردیدند. مهاجرت علما از عراق به ایران و بازگشت آنها به عراق1301-1303، نگاهی به قیام عشایر بویر احمد درسالهای 1341-1342 ، جاسوسان K.G.B در ايران - وزير جاسوس، گذری بر زندگی و کتابهای سید غلامرضا سعیدی، تغییر لباس و قیام مردم تبریز (1307 شمسی /1347 قمری) و سیاست, پشت پرده سینما، عناوین این مقالات هستند. گفت و گوی پایانی فصلنامه هم مصاحبه ایست با هنری پرشت در رابطه با انقلاب ایران. اما آنچه که فصلنامه شماره چهار را از شماره های قبلی متمایز می کند، مقاله نگاهی به قیام عشایر بویر احمد در سالهای 1341-1342 است که به قلم کشواد سیاهپور نگارش شده است. قیام عشایر بویر احمد در اسفند 1341 و پس از انقلاب سفید شاه آغاز شد و یکی از مهم ترین وقایع تاریخ عصر پهلوی دوم به شمار می رود. در این مقاله کوشیده شده است تا علاوه بر بررسی ساختار عشایر آن زمان بویر احمد، نمایی کلی و تحلیلی نو از قیام آنها ارائه گردد. لازم به توضیح است که این قیام مصادف بود با آغاز نهضت اسلامی امام خمینی(ره) و  صد البته که اعلامیه معروف ایشان در فروردین 42، با عنوان «شاهدوستی یعنی غارتگری»، تاثیر زیادی بر تشدید قیام عشایر بویر احمد و نبرد معروف «گجستان» در 31 فروردین 1342 داشت.

در زمستان سال 1383، فصلنامه پنجم مطالعات تاریخی منتشر گردید. در این فصلنامه هم مقاله ای مرتبط با وقایع سالهای 1340 تا 1343 به چاپ رسید. این مقاله که به قلم ابراهیم ذوالفقاری نگاشته شده، همانطور که از عنوان آن – حسنعلی منصور – پیداست، به بررسی زندگی، مناصب واقدامات حسنعلی منصور از تولد تا اعدام انقلابی اش توسط محمد بخارایی پرداخته است. عناوین دیگر مقالات این شماره عبارتند از: حسین علاء به قلم یحیی آریا، اتحادیه مسلمین اثر حمید کرمی پور، پرونده کتب مضره مذهبی نوشته علیرضا کمری، جاسوسان کا گ ب در ایران – سیکو، یادداشتهای حسین میر ممتاز، بررسی نشریه "این هفته در تهران"، به قلم محمد قبادی و چهار دیدار در باره خطر کمونیسم نوشته هدایت الله بهبودی. سندهای بدون شرح، پایان بخش این شماره از فصلنامه است.

شماره ششم فصلنامه مطالعات تاریخی، هرچند به ظاهر مطلبی مرتبط با پانزدهم خرداد و ریشه های آن نداشت، اما مرور فهرست مطالب آن دراین مقال خالی از لطف نیست. عناوین مقالات این فصلنامه به ترتیب عبارتند از:

مظالم انگلیس در بین النهرین / تصحیح، اضافات و مقدمه: یحیی آریابخش

تاملی در جمهوری رضاخانی با اتکاء به اسناد تاریخی / عباس پرتوی مقدم

نظریه پردازان استبداد منور- تاملی در دیدگاه های سیاسی علی دشتی و مرتضی مشفق کاظمی / حسین آبادیان

آنچه در 14-17 خرداد54 در قم گذشت

شاپور بختیار / محمد حسن صنعتی

لژ بیداری ایران / مجید بزرگمهری

انجمن ایالتی و خواسته های اجتماعی مردم اصفهان / عبدالمهدی رجایی

یادداشتهای حسین میر ممتاز (قسمت سوم)

سند های بدون شرح

اولین ویژه نامه فصلنامه مطالعات تاریخی، شماره هفتم آن بود که به پانزدهم خرداد 1342 اختصاص یافت و در اواخر بهار 1384 منتشر گردید. انگيزه و هدف اصلي از اختصاص يافتن نخستين ويژه‌نامه فصلنامه مطالعات تاريخي به قيام پانزده خرداد را مي‌توان در نوشته كوتاهي جست كه با عنوان «سخن اول» در صفحه آغازين نشريه گنجانده شده است و چون در تحقيقات و مطالعات انجام شده درباره 15 خرداد كمتر به اسناد توجه شده فصلنامه بر آن شده است ضمن «گشت و گذار در اسناد ارائه شده»، دانستنيهاي تازه‌اي را درباره قيام پانزده خرداد در اختيار خوانندگان و علاقه‌مندان خود قرار دهد. «مروري بر زمينه‌ها و آثار قيام 15 خرداد» نخستين موضوع مقاله مندرج در آن است كه به قلم صادق تهراني نگاشته شده و زمينه‌هاي قيام را از زمان تشكيل جلسه‌اي با حضور چهار تن از مراجع طراز اول (15 مهر 1341) تا انحلال جبهه ملي دوم و تعطيلي نهضت آزادي (در اوايل 1343 ش) بررسي، و با بهره‌گيري از منابع متعدد آثار قيام را بر ديگر رويدادها به اختصار بيان كرده است. دومين مقاله هم متن گفتگو با سيدهادي خسروشاهي است كه عنوان «درباره يك دروغ» دارد. در اين گفت‌وشنود خسروشاهي ادعاي فتحي‌الديب (سفير وقت مصر در برن) را مبني بر كمك‌هاي عبدالناصر به امام خميني و پيروزي انقلاب اسلامي پيش كشيده با اشاره به كتابي كه در مصر نوشته و چاپ كرده بود به رد آن ادعا پرداخته است. در ادامه نيز از زيرساخت‌هاي قيام 15 خرداد سخن گفته است.

مفصل ترين مقاله چاپ شده در اين ويژه‌نامه «15 خرداد ـ تهران براساس گزارشهاي ساواك» نام دارد كه يحيي آريا بخشايش آن را نوشته و بيش از 80 صفحه از فصلنامه را پر كرده است. در اين مقاله وقايع روز چهارشنبه 15 خرداد 1332،‌ كه در نقاط و خيابانها و كوچه‌هاي مختلف تهران روي داده،‌ به ترتيب ساعات روز و براساس گزارشهايي كه مأموران ساواك تهيه كرده‌اند، ذكر و در لابه‌لاي آن عكسهايي از حوادث 15 خرداد به همراه جدولها و منحنيهاي تراكم زماني و زماني گنجانده شده است. مقاله بعدي هم از جعفر كاظمي با عنوان «ياوران آفتاب» است كه به 15 خرداد در پيشوا و ورامين پرداخته است. از مقدمه كوتاه مقاله پيداست كه در تابستان 1382 ش طرحي شروع شده بود تا خاطرات مردم پيشوا و ورامين كه نقش موثر و پراهميتي در قيام 15 خرداد 1342 ايفا كرده بودند جمع‌آوري و تدوين گردد. در اين مقاله تعدادي از خاطرات اهالي ورامين در آن روزها بازگفته شده، ‌در ادامه نيز جدول عاملين اصلي قيام 15 خرداد در آن شهر كه توسط ساواك ورامين تهيه شده بود تنظيم شده است. چگونگي مراسم بزرگداشت شهداي 15 خرداد در ورامين پايان‌بخش اين مقاله است.

انعكاس اخبار مربوط به قيام 15 خرداد 1342 در مطبوعات و نشريات داخلي و چگونگي آن ديگر موضوع درخوري است كه مورد توجه ميرزا باقر عليان‌نژاد قرار گرفته است. او با عنوان «15 خرداد در آئينه مطبوعات داخلي» به بررسي نوشته‌ها و اخبار روزنامه‌هايي چون اطلاعات، كيهان، پست تهران، خراسان و چند نشريه ديگر در 15 خرداد 1342 پرداخته، در لابه‌لاي آنها نيز بريده‌ها و گزيده‌هايي از مطالب آن نشريات را شاهد مثال آورده است. بر همين موضوع نويسنده ديگري هم  به نام سيف‌الله رنجبر نگريسته است. با اين تفاوت كه اخبار رسانه‌هاي خارجي را مورد مطالعه قرار داده،‌ تا نوع ديدگاه و چگونگي تحليل آنها درباره قيام 15 خرداد را به رشته تحرير كشد. او در نوشته خود از اسناد و گزارشهاي مأموران ساواك هم بهره جسته است. عالم روياي يكي از اهالي قم به نام ابراهيم فخاري در شب 15 خرداد 1342 و دعا و خواسته او از امام زمان (عج) براي حفظ جان امام خميني و چند سند و گزارش ساواك قم از تلاش او در روز 15 خرداد در قم، دستمايه تدوين مقاله بعدي است كه به همت علي شجاعي صائين و با همان عنوان «ابراهيم فخاري» در 8 صفحه، انجام يافته است.

دو مقاله پاياني فصلنامه مطالعات تاريخي سعي در شناخت و ارائه فهرستي از منابع و مآخذ چاپ شده درباره قيام پانزده خرداد دارد؛ اولي نوشته محسن غني‌ياري است كه مجموعه كتابهاي قيام 15 خرداد به روايت اسناد ساواك را معرفي مي‌كند. اين كتابها با عنوانهاي فرعي «زمينه‌ها»،  «فيضيه»، «زندان»، «حصر»، «آزادي» و «تبعيد» كه در فاصله سالهاي 1378 تا 1382 ش از سوي انتشارات مركز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات چاپ و منتشر گشته، «يك دوره تاريخ مختصر نهضت امام خميني را به نقل از اسناد ساواك» به تصوير مي‌كشاند. آخرين مقاله هم «كتابشناسي قيام 15 خرداد 1342» نام دارد كه حسين نصيري در تدوين و تنظيم آن كوشيده،‌ داده‌هاي كتابشناسي 87 كتاب فارسي را كه در موضوع 15 خرداد به چاپ رسيده براي خوانندگان فصلنامه شناسانده است.

شماره هشتم مطالعات تاریخی در تابستان همان سال منتشر گردید و حاوی مطالب زیر بود:

تاملي در نظريه هاي تاريخ معاصر / سید مصطفی تقوی

از نهضت ملي شدن نفت تا كودتا / صادق تهرانی

يك سند نويافته: پاسخ آيت الله كاشاني به چند سؤال

نامه هاي دكتر فاطمي / مقدمه و تعلیقات: هدایت الله بهبودی

همدان، از نهضت ملي تا كودتاي 28 مرداد 1332 / عبدالفتح مومن

اصول انديشه سياسي آقانجفي و نقش وي در جنبش مشروطيت / تقی صوفی نیارکی

نبرد نابرابر / کشواد سیاهپور

مروري بر فعاليتهاي مطبوعاتي سفارت اسرائيل در تهران / علی اکبر علیمردانی

عكسها و مجسمه‌‌ها / یاشار شاه بیگلو

معرفي كتاب: قحطي بزرگ و نسل‌كشي در ايران / محمد کریمی

سندهاي بدون شرح

در شماره نهم، تمرکز فصلنامه به معنای کلی، بر روی  استعمار بود و در این راستا مقالاتی منتشر شدند که به بررسی روش های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و ... کشورهایی همچون امریکا و انگلستان برای غارت کشورهایی همچون ایران و عراق در طول تاریخ می پرداختند. هشت مقاله ای که در این راستا منتشر گردیدند عبارت بودند از:

 ديپلماسي فرهنگي امريكا در ايران ـ انجمن ايران و امريكا / حسام الدین آشنا

سالشمار ديپلماسي فرهنگي امريكا در ايران / حسام الدین آشنا

غارت بزرگ / علی فتحعلی آشتیانی

نگاهي به عملكرد مؤسسات تبليغي امريكاييها در ايران / عبدالله متولی

سندهاي تازه از كودتاي 28 مرداد

بررسي جنبش شيخ حسين خان چاه‌كوتاهي و تأثير بر راه‌آهن بوشهر ـ دالكي / علی شریفی

انگليس و جنبش استقلال‌طلبي شيعيان عراق (1924 ـ 1914م) / حسن فراهانی

در این شماره محمد قبادی، در نوشتاری مفصل، به معرفی هفته نامه فاتح پرداخت که بین سالهای 1330 تا 1355 در کرمان منتشر می گردید. و پایان بخش این فصلنامه هم دو  سد بدون شرح در رابطه با فراومشخانه و فراماسونری در ایران است.

شماره دهم که در زمستان 1384 منتشر گردید، آغازگر سومین سال حیات مطالعات تاریخی بود و  مقالات آن پنجره ای هستند به گذشته ایران بین سالهای پایانی مشروطه و سالهای آغازین استبداد. در این شماره می خوانیم:

پايان مشروطه، آغاز استبداد به قلم دکتر حسین آبادیان،  نقش و عملكرد متفقين در بحران غله ايران به هنگام جنگ جهاني دوم نوشته عباس پرتوی مقدم، سرگذشت ظل‌السلطان پس از مشروطيت نوشته عبدالمهدی رجایی،  برشي بر فرقه دمكرات آذربايجان اثر حسین بروجردی، علي اصغر عابدزاده خراساني نوشته محمد حسن صنعتی، بازخواني پرونده عاليخاني توسط حمید قزوینی،  تبار هويدا اثر ابراهیم ذوالفقاری، ايالات متحده، ايران و عمليات آژاكس ... نوشته استیو مارش و ترجمه: محسن غنی یاری و در انتها معرفی کتاب مطبوعات آمريكا و ايران با ترجمه و تنظیم: علی فتحعلی آشتیانی

شماره یازدهم مطالعات تاریخی، ویژه نامه نامه ای بود که به مناسبت 22 بهمن منتشر گردید. تمامی مقالات این شماره حول و حوش محور انقلاب اسلامی قلم خورده اند. البته، مقاله بررسي عوامل مؤثر در بروز انقلاب اسلامی، به قلم دکتر علیرضا محرابی، نگاهی علمی و جامعه شناسانه به ریشه های نهضت داشت که بالطبع تحولات سالهای آغازین دهه 1340 در ایران، از عمده مباحث مطرح در این مقاله است.

دیگر مقالات این نشریه با عناوین زیر منتشر شده اند:

امام در نجف - گفت و گو با حجت الاسلام سيد محمود دعايي

انقلاب اسلامي، ديپلماسي و تاريخ ناگاري جهان غرب - گفت و کو با عبدالکریم گواهی و دکتر علی اشرف مجتهد شبستری

بود و نمود انقلاب اسلامي در كشور هاي مسلمان / گفت و کو با حجت الاسلام سید هادی خسروشاهی

شعر انقلاب، انقلاب شعر / مرتضی امیری اسفندقه

عكسهاي ماندگار / محمد قبادی

روزي كه شاه رفت - برشي از روزشمار انقلاب اسلامي / میرزا باقر علیان نژاد

اعترافات يك بازجو / مقدمه و تعلیقات: محسن دانش

گواد لوپ / هدایت الله بهبودی

فصلنامه دوازدهم، در خرداد 1385 منتشر شد. این شماره، هفت مقاله را با خود به همراه داشت. مقاله اول با عنوان «شاه ايران» به مناسبت سالگرد 15 خرداد درج شده است. «رولف بني» عكاس و نقاش كانادايي كه در بهار 1342 براي عكاسي از دربار شاه به ايران آمده بود، با وقايع خونين 15 خرداد مواجه مي‌شود و برخي از ديده‌هاي خود را بعدها در قالب مقاله‌اي در مجله «چات لين» كانادا به چاپ رساند. اين مقاله در دفتر طرح ديبا ترجمه شد اما در ايران انتشار عمومي نيافت تا اینکه به شماره دوازدهم تاریخ معاصر رسید. مقاله دوم «نهضت امام خميني و قيام عشاير جنوب 43 ـ 1341» نام دارد كه به واسطه تقارن با قيام خونين 15 خرداد انتخاب شده و رخدادهاي آن دوره را كه متأثر از نهضت امام خميني بوده، تبيين مي‌كند. نويسنده مقاله، كشواد سياهپور در اشاره‌اي يادآور شده كه اين مقاله چكيده‌اي است از كتاب قيام عشاير جنوب كه بعدها به چاپ رسید. مطلب سوم هم مرتبط با سالهای آغازین نهضت امام خمینی (ره) است. این مقاله متن «دفاعيه» حجت‌الاسلام شهيد شيخ‌ فضل‌الله محلاتي است كه آن را در سال 1344ش براي ارائه به دادگاه نظامي نوشته و از اتهامات وارده خود را بري داشته. اهميت اين دفاعيه در شجاعت مثال‌زدني شهيد محلاتي است كه با وجود زنداني بودن از نهضت امام خميني دفاع كرده و آن را حركتي بر حق معرفي كرده است. مقاله چهارم بُرشي از كتاب «ديويد فابر» استاد تاريخ دانشگاه تمپل در فيلادلفياي امريكا است. توجه اصلي اين كتاب به موضوع گروگانگيري ديپلماتهاي امريكا در سفارت اين كشور در تهران است، اما در چهار فصل اول، روند پيدايش انقلاب اسلامي را از ديدگاه خود و اسناد در دست بيان كرده كه اين مقاله با عنوان «سالهاي سقوط» ترجمه‌اي از آن فصول است. مقالات پایانی این فصلنامه با عناوین ذیل منتشر شدند:

دكترين نيكسون و پيامدهاي آن در ايران / حسن فراهانی

نامه‌هاي منتشر نشده قاسم غني / رئوف گوهریان

سلماس و دوره مشروطيت / جلیل بخش پور

فصل‌نامه شماره دوازده، طبق معمول با اسناد بدون شرح پايان مي‌گيرد.

سيزدهمين شماره فصل‌نامه مطالعات تاريخي طبق روال منظم انتشار خودف در تابستان 1385 منتشر شد. سخن اول اين شماره به مناسبت واقع شدن در يكصدمين سال نهضت مشروطيت نگاشته شده و اسباب و علل توجه گسترده به مشروطيت را در سال 1385 مورد توجه قرار داده است. این شماره همانطور که از آغازش پیداست به مشروطه پرداخته است و مقالات اول تا ششم آن حول و حوش مشروطه قلم خورده اند. با این وجود، هفتمین مقاله این فصلنامه با عنوان «بعثت همگانی» به معرفی نشریه بعثت از دید اسناد ساواک می پردازد که در سالهای پس از قیم پانزدهم خرداد به صورت مخفی در قم منتشر می گردید و منعکس کننده اخبار نهضت و روحانیون بود و مقاله هشتم برای اولین بار به معرفی نشریه نهضت روحانیت پرداخت كه در اوايل دهه پنجاه در عراق و با كمك دولت آن كشور منتشر مي‌شد. در مقاله نهم هم با عنوان «انجمن بانوان پيروان قرآن» با يك نهاد گمنام مذهبي دردوران مبارزه آشنا مي‌شويم که در سال 1340 پایه گذاری شد. اين مقاله را محمد‌حسن صنعتي نوشته است.

فهرست مقالات اول تا ششم این فصلنامه عبارتند از:

زندگي و زمانه شيخ ابراهيم زنجاني / عبدالله شهبازی

بررسي آراي چند تن از نخبگان مشروطه / دکتر مهدی صلاح

بازتاب گفتمان «سنت و تجدد» در دهه سوم عصر مشروطه - برداشتی از کتاب «مدینه الاسلام روح التمدن» / تقی صوفی نیارکی

دولت ملي / نادر پروین

كشف حجاب در آذربايجان / محمد رضایی

فراز و فرود زندگي سياسي حكمت / دکتر عبدالله متولی

چهاردهمین مطالعه تاریخی بر روی مسئله هولوکاست متمرکز شد و مطالب خود را حول همین محور ارائه نمود. در اینجا به ذکر عناوین این مقالات اکتفا می کنیم:

گفت و گو

راز همه رازها، نگاهي اجمالي به ادعاهاي يهوديان در مورد هولوكاست و سود هايي كه از آن مي برند / سید مجتبی عزیزی

بخت‌النصر قرن بيستم / غلامرضا رفعت نژاد

آيا شش ميليون نفر كشته شده‌اند؟ / محمد جمشیدی

كوره‌هاي حقيقت سوزي / سید مهدی ناظمی

مكتب تاريخ حقيقي / مصطفی حریری

فيلم شوآه، ترفندي تبليغاتي / مترجم: امید رضایی ارجمند

حفره‌اي نيست پس اتاق گازي وجود نداشته است! / نویسنده: کارلو ماتوینو مترجمین: سید مجتبی عزیزی و غلامرضا رفعت نژاد

پاسخ متفكر امريكايي به فعال يهودي / نویسنده: پروفسور کوین مک دونالد- مترجم: سید مجتبی عزیزی

طرح‌هاي متفقين براي ريشه‌كني ملت آلمان / نویسنده: دکتر کلاوس نردبروک - مترجم: عبدالله بیچرانلو

معرفي كتاب / مصطفی رشیدی

عكس‌ها

فصلنامه زمستان سال 1385، باز هم نگاه متمرکزی بود بر روی مشروطه با مقالاتی که عناوین آنها به شرح زیر است:

همگراييها و واگراييهاي جريان فلسفي در ميان علماي شيعه با تاكيد بر نهضت مشروطه / دکتر محمد باغستانی

مشروعه در بوته نقد علماي مشروطه خواه / غلامرضا جلالی

شورش سالار الدوله و نقش ايل كلهر / نادر پروین

بحرين چرا و چگونه از ايران جدا شد؟ / عباس پرتوی مقدم

جامعه تعليمات اسلامي و اسناد منتشر نشده آن / ابوالفتح مومن

جاسوسان كا،گ،ب در ايران ؛ استاندار جاسوس / یحیی آریابخشایش

تشيع در عراق و مناسبات با ايران / رسول جعفریان

حزب رستاخيز، حزبي كه با دستان شاه ساخته و با دستان او نيز برچيده شد / حسین جعفری موحد

ناگفته نماند که مقاله تشیع در عراق و مناسبات با ایران، در دل خود نگاهی به مسئله درگذشت ایت الله بروجردی در سال 1340 و مطرح شدن بحت مرجعیت آیت الله حکیم دارد.

در شماره شانزدهم – بهار 1386 – چند قدم به جلوتر می آییم و مطالبی را مطالعه می کنیم که در رابطه با سالهای استعمار ایران از شمال و جنوب توسط روسیه و انگلستان نگاشته شده اند. مضاف بر اینکه یکی از این مقالات نوشتاری است در مورد  استعمار امریکایی و مسئله کاپیتولاسیون. در این مقاله زندگی یکی از مبارزین انقلابی نهضت امام خمینی به نام سید کاظم قریشی بررسی می شود که در همان سالهای آغازین نهضت به جهت مخالفت با کاپیتولاسیون دستگیر می شود و سرانجام بر اثر شکنجه های وارده در سال 1344 جان به جان آفرین تسلیم می کند.  پس از این توضیح کوتاه، عناوین مقالات این فصلنامه را مرور می کنیم:

خاطرات احسان الله خان دوستدار / مقدمه و تعلیقات: دکتر عبدالله متولی

برشي از خاطرات آيت الله خالصي زاده - روند فروپاشي جمهوري رضاخان / ترجمه: امیر سلمانی رحیمی

سياستهاي قرضه: شركت نفت ايران و انگليس و خانهاي بختياري / نویسنده: استفانی کرونین- ترجمه محدثه محمدی

پاداش يك خيانت / احمد ساجدی

انجمن اخوت، فراماسونري و كارگزاران دوران پهلوي / دکتر نورالله عقیلی

كرمانشاه و ملي شدن صنعت نفت / نادر پروین

سيد محمدكاظم قريشي، قرباني مخالفت با كاپيتولاسيون / محمد جواد مرادی نیا

 فرار، برشي از خاطرات محمدرضا حافظ نيا / سید سعید غیاثیان

سند هاي بدون شرح

کتابخانه تخصصی انقلاب اسلامی - دفتر ادبیات انقلاب اسلامی
 
تعداد بازدید: 7510

آرشیو کتاب و نشریه