مقالات
بازتاب قیام 15 خرداد در بندر انزلی
سیدرضا فندرسکی
06 آبان 1397
اواخر سال ۱۳۴۱ جلسات قرائت قرآن توسط گروهی به نام پیروان قرآن در بندر انزلی تشکیل می‌شد. سرپرست این گروه محمدمهدی پورگل بود و افرادی مثل محمد کنجاهی‌فرد، سیدابراهیم موشّح و اسماعیل اتقیا از اعضای این انجمن بودند. جلسات این انجمن شب و صبح جمعه‌ها در مسجد سرخی و جلسات هفتگی در منزل شخصی به نام علی اندک‌رنج واقع در جنب باشگاه گیو تشکیل می‌شد.[1] علاوه بر اینکه اعمال و رفتار همه اعضای این گروه زیر نظر اداره ساواک بود از پورگل نیز تعهد گرفته بودند که هیچ‌گونه فعالیت سیاسی در این جلسات انجام نشود.[2]
در روز ۲۴ خرداد ۱۳۴۲ فردی به نام علی‌اکبر غفاری، ساکن تهران، نامهای خطاب به محمدمهدی پورگل در انزلی فرستاد که این نامه به دست ساواک افتاد. در این نامه به وقایع روز 15 خرداد اشاره و اظهار ناراحتی شده بود. محتوای نامه نشان می‌دهد وی با تعداد زیادی از افراد شهر انزلی ارتباط داشت.[3]
گزارش‌های ساواک حاکی از آن است که جبهه ملی نیز در سال ۱۳۴۲ در بندر انزلی فعال بود و نشریات و اعلامیه‌های خود را در این شهر توزیع می‌کرد. لیدر جبهه ملی در انزلی فردی به نام یعقوب محمدپور، دبیر ادبیات بود. وی در کلاس درس، دانش‌آموزان را به مطالعه کتاب‌های سیاسی تشویق می‌کرد و اعلامیه‌های امام خمینی را در منطقه توزیع می‌نمود. محمدپور با انقلابیون شهرهای دیگر مانند رشت، لاهیجان و رودسر نیز در ارتباط بود.
عده‌ای از دبیران و دانش‌آموزان انزلی که به جبهه ملی گرایش داشتند وی را پیشوای خود در این شهر می‌دانستند. فعالیت‌های علنی محمدپور باعث شد که ساواک پیشنهاد انتقال وی از این شهر را به مسئولین ارائه کند و سرانجام در سال ۱۳۴۴ وی به لاهیجان منتقل شد.[4]
به گفته ساواک دو تن از دانش‌آموزان دبیرستان بوذرجمهری انزلی به نامهای حسن ایزدآرا و حسین نیابلی که به جبهه ملی گرایش داشتند و با محمدپور در ارتباط بودند، اظهار می‌کردند که طبق دستوری که به اعضای این جبهه داده شده بود آنان باید در عید نوروز سال ۱۳۴۳ لباس سرمه‌ای، پیراهن سفید و کراوات سیاه پوشیده و در خیابان‌های انزلی ظاهر می‌شوند.[5]
در همین ایام یکی از دانش‌آموزان دبیرستان بوذرجمهری انشایی با عنوان «دیروز، امروز، فردا» در کلاس درس یعقوب محمدپور خواند که دارای مضمون انتقادی از وضعیت اجتماعی و ادارات دولتی بود. ساواک که نسبت به موضوع حساس شده بود، برای بررسی موضوع به مدرسه مراجعه کرد، اما محمدپور علی‌رغم تذکرات قبلی با آنان همکاری نکرد و حتی انشای دانش‌آموز مورد نظر را به آنان تحویل نداد.[6]
یکی دیگر از افراد فعال که به جبهه ملی گرایش داشت، فرداد نام داشت که دبیر ریاضی در رشت بود. وی با محمدپور در ارتباط بود و هر ماه انواع نشریات را به انزلی می‌برد و توزیع می‌کرد. یکی از کسانی هم که نشریات و اعلامیه‌ها را از فرداد می‌گرفت و در انزلی توزیع می‌کرد ناصر برنجی، از دانش‌آموزان دبیرستان بوذرجمهری بود. وی همچنین برخی اعلامیه‌ها را در رشت به دکتر داوران تحویل می‌داد. یکی از اعلامیه‌هایی که برنجی در سال ۱۳۴۲ توزیع کرد، اعلامیه شورای مرکزی روحانیت در ارتباط با جنایات رژیم پهلوی بود.[7]
با توجه به فعالیت‌های سه تن از فرهنگیان انزلی به نامهای یعقوب محمدپور، بهمن ازگمی و غلامعلی صالحی که هر سه به جبهه ملی گرایش داشتند ساواک انزلی پیشنهاد انتقال آنان به خارج از استان را داد. این افراد برای توزیع نشریات جبهه ملی به رشت، لاهیجان و رودسر نیز رفت‌وآمد می‌کردند. ساواک همچنین این پیشنهاد خود را در مورد دو فرهنگی دیگر به نام احمد کنعانی و فریدون فرهنگی مطرح کرد.[8]
در روز 6 تیر ۱۳۴۳ نامهای که حاوی یک شماره از روزنامه ایران آزاد، ارگان سازمان‌های جبهه ملی ایران و اروپا بود و از نجف برای پورگل فرستاده شده بود توسط ساواک ضبط شد.[9]
پورگل در روز بیست‌ونهم مهر در یکی از کلاس‌های درس خود در دبیرستان بوذرجمهری به انتقاد از سیاست‌های حکومت پهلوی در اطاعت‌پذیری از دولت آمریکا پرداخت.[10]
در بهمن‌ماه دیوارهای دبیرستان‌های مهدخت، ششم بهمن و بوذرجمهری شبانه شعارنویسی شده بود که قبل از حضور دانش‌آموزان توسط کارکنان آنها شعارها امحاء گردید.[11]
در همین ایام به دلیل کشته‌شدن حسنعلی منصور، نخست‌وزیر وقت حکومت پهلوی، مجلس ترحیمی از طریق فرماندار انزلی در مسجد جامع این شهر برگزار شد که به گفته ساواک از فرهنگیان، فقط ۱۰ نفر در مجلس حضور داشتند.[12]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. محمدمهدی پورگل متولد سال 1332 در بندرانزلی، استاد دانشگاه و نماینده مردم انزلی در نخستین دوره مجلس شورای اسلامی.
[2]. انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، (استان گیلان)، جلد 1، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1389، ص7.
[3]. همان، ص 24.
[4]. همان، ص 29.
[5]. همان، ص 30.
[6]. همان، ص 31.
[7]. همان، ص 35.
[8]. همان، ص 71.
[9]. همان، ص 75.
[10]. همان، ص 83.
[11]. همان، ص 88.
[12]. همان، ص 92.
تعداد بازدید: 1694
آرشیو مقالات
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
