مقالات
اصلاحات ارضی و واکنشها به آن در آینه اسناد
زهرا رنجبر کرمانی
12 اسفند 1398
اصلاحات ارضی که مهمترین بند لوایح شش‌گانه به‌شمار می‌رفت طرحی آمریکایی بود که در زمان نخست‌وزیری علی امینی به‌طور جدی مطرح شد. هدف از این طرح آراسته کردن حکومت دیکتاتوری و توجیه قدرت و استبدادش در داخل و خارج کشور بود. آمریکا که با خطر دهقانان و کارگران برای اردوگاه غرب آگاه بود، تصمیم گرفت با اصلاحات ارضی و سهیم کردن کارگران در منافع کارگاه‌ها این خطر را از بین ببرد.[1] اصلاحات ارضی در سطح کلان دو هدف اساسی را دنبال می‌کرد: اول محدود کردن شوروی و جلوگیری از جنبش‌های سوسیالیستی در کشورهای جهان سوم بنابر خواست و فشار آمریکا و دوم تلاش برای بازسازی حیثیت از دست رفته حکومت پهلوی پس از کودتای 28 مرداد 1332.[2]
اصلاح قانون انتخابات و الغای رژیم ارباب رعیتی همه عباراتی برآورنده امید در سطح جامعه بودند. تصمیم بر این شد که رفراندومی برگزار شود تا افکار عمومی را در خصوص توجه به خواسته و رأی مردم بفریبد و انقلاب آمریکایی را تحت عنوان انقلاب شاه و ملت به مردم ارائه دهد. شاه در روز 19 دی 1341 طرحی مثلاً ابتکاری اعلام کرد که حاوی 6 ماده به قرار زیر بود:
1- الغای رژیم ارباب رعیتی یا تصویب اصلاحات ارضی ایران
2- ملی کردن جنگلها در سراسر کشور
3- فروش سهام کارخانجات دولتی به عنوان پشتوانه اصلاحات ارضی
4- سهیم کردن کارگران در منافع کارگاه‌های تولیدی و صنعتی
5- اصلاح قانون انتخابات
6- ایجاد سپاه دانش برای تعلمیات عمومی و اجباری
شاه البته در سالهای بعد نیز اصولی به اصول مذکور اضافه کرد. در نهایت این اصول به 21 اصل رسید.[3]
بلافاصله پس از اعلام طرح شاه، رسانه‌های داخل و خارج این خبر را منعکس کرده و پیش‌بینی کردند که اکثریت مردم با رأی قاطع آن را تصویب کنند.[4] طرح شاه آنچنان که در واقع پیش‌بینی می‌شد واکنشهای گسترده‌ای برانگیخت. مخالفین شاه در اندیشه بودند که چه موضعی باید اتخاذ کنند. بسیاری از احزاب و سیاستمداران مخالفِ مدعی، پس از مشورتها و مطالعات، شعاری به عنوان خط‌مشی سیاسی خود در قبال این طرح ابراز کردند که این بود: «اصلاحات آری، دیکتاتوری نه».[5]
روحانیون، اما، که پس از ماجرای لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی به عنوان یکی از گروههای مخالف جدی حکومت مطرح بودند این‌بار نیز در خط مقدم اعتراضات قرار داشتند. امام خمینی در پاسخ به استفتاء گروهی از متدینین نظر خود را در خصوص رفراندوم انقلاب سفید اعلام داشته و آن را «مخالف رأی جامعه روحانیتِ اسلام و اکثریت قاطع ملت» دانست. امام در این اعلامیه دلایل خود را برای ضدیت با این رفراندوم چنین برشمرد: اول اینکه رفراندوم در قوانین ایران پیش‌بینی نشده و تاکنون بی‌سابقه بوده است. دوم مقامی که صلاحیت برگزاری رفراندوم را داشته باشد مشخص نیست. سوم به شرط قانونی بودن رفراندوم باید به مردم فرصت کافی برای مطالعه مفاد لوایح داده شود. چهارم اکثریت مردم باید از قوه تشخیص برخوردار باشند و صلاحیت رأی دادن را داشته باشند. پنجم رأی‌گیری باید در محیطی کاملاً آزاد و بدون هیچ‌گونه فشار و تطمیع انجام شود که در ایران عملی نیست.
امام در بخشی دیگر از این اعلامیه این رفراندوم را مقدمه‌ای برای از بین بردن مذهب و آن را ادامه‌دهنده راه لایحه انتخابات انجمن‌های ایالتی و ولایتی دانستند. به باور ایشان برنامه اسلام تنها برنامه مناسب برای تأمین رفاه همه طبقات جامعه بوده و پیش‌بینی می‌کردند که با اجرای برنامه‌های لوایح شش‌گانه بازار ایران به‌کلی از دست رفته و کشاورزان نابود خواهند شد.[6] امام خمینی با اصل اصلاحات مخالف نبود، بلکه با نیت‌هایی که پشت آن قرار داشت مخالفت ورزید. به باور ایشان اصلاحات ارضی پدیده‌ای وارداتی و «برنامه‌ای برای از بین بردن کشاورزی و تحمیل اقتصاد تک‌محصولی بر جامعه» و «بازار درست کردن برای آمریکا و شعب آمریکا و اذناب آن» بود.[7] آینده نشان داد که پیش‌بینی امام خمینی تا چه میزان درست بوده است.
در نتیجه انتشار مواضع امام خمینی و سایر مراجع در قبال لوایح شش‌گانه، رفراندوم شاه با مشکلات عملی بسیار مواجه شد. اعلامیه تحریم رفراندوم امام موجی از مردم را به حرکت درآورد. بازار تعطیل شد و اجتماع بزرگی از مردم در منزل آیت‌الله بهبهانی گرد آمدند. اجتماع مردم در منزل سایر علما نیز ادامه یافت. نیروهای امنیتی در مقابل واکنشها ساکت ننشستند و با هجوم به این اجتماعات جمعی را دستگیر و به زندان فرستادند. تظاهرات دانشجویان دانشگاه تهران نیز با حمله نیروهای انتظامی مواجه شد.[8]
در جبهه مقابل، اسدالله علم در مقام نخست‌وزیر در مصاحبه مطبوعاتی مخالفتها را ناچیز شمرد و خود را مسلط بر اوضاع معرفی کرد و وعده سرکوب شدید قوای مخالف را داد.[9] شاه نیز علیرغم مسافرت به قم در 4 بهمن برای جلب رضایت روحانیان، نتوانست پاسخ مساعدی از مراجع و روحانیان و بویژه امام خمینی دریافت کند و با ناراحتی ضمن سخنانی واکنشهای مردمی را توطئه «ارتجاع سیاه» نامید.[10]
علیرغم همه مخالفتها و اعتصابات و اعتراضات در شهرهای مختلف کشور رفراندوم برگزار شد و بلندگوهای تبلیغاتی حکومت خبر از استقبال پرشور و بی‌نظیر مردم از اصول پیشنهادی شاهنشاه را دادند! دور از انتظار نبود که لوایح شش‌گانه با اکثریت قاطع به تصویب ملت رسید! کشورهای شرق و غرب برنامه‌های اصلاحی شاه را ستودند و رئیس‌جمهور آمریکا این پیروزی را به وی تبریک گفت.[11]
روحانیون در مقابل به پیشنهاد امام خمینی به عنوان اعتراض به دولت از رفتن به مساجد در ایام ماه رمضان که روز بعد از رفراندوم آغاز می‌شد امتناع کردند. در نتیجه وضع فوق‌العاده‌ای پیش آمد و منبر و مسجد تعطیل گردید. اما به دلایلی که مهمترینشان تهدید و تطمیع دولت بود، این اعتصاب دوام نیافت.[12]
مخالفان اما تنها به روحانیون و هواداران ایشان محدود نمی‌شدند. زمین‌داران نیز که اصلاحات ارضی را در تضاد با منافع خویش می‌دیدند، از مخالفان عمده این طرح بودند که از ابتدا در مراحل مختلف آن کارشکنی می‌کردند.[13] جبهه ملی در این‌باره بسیار محتاط عمل کرد چرا که برخی از رهبرانش به گروه مالکان تعلق داشتند و طبعاً نمی‌توانستند با اصلاحات ارضی موافق باشند، به علاوه مایل نبودند با برخی اعضای روحانی شورای عالی جبهه اختلاف پیدا کنند. محافل چپ‌گرا نیز معتقد بودند که اصلاحات ارضی چیزی جز عوام‌فریبی و صحنه سازی حکومت نبوده و موجبات تشدید فقر و دربه‌دری روستاییان را فراهم کرده است.[14]
اصلاحات ارضی اولیه که به منظور توزیع زمین میان اکثریت خانوارهای روستایی طرح شده بود به تدریج برای کاهش مخالفت مالکانِ عمده تعدیل شد و سپس برای ایجاد شرکت‌های زراعی و صنعتی عملاً تغییر جهت داد. این سیاست سبب به صفر رسیدن بازدهی کشاورزی، فقر دهقانان و مهاجرت ایشان به شهرهای بزرگ و کوچک و بروز کسری در مواد غذایی و ایجاد تورم گردید و در یک کلام شکستی مطلق بود.[15]
اسناد
1- برنامه‌ریزی ساواک برای مقابله با تحرکات اعتراضی به رفراندوم 3 /11 /1341[16]
متن سند
از: ساواک مرکز
به: ساواک قم
تاریخ 3 /11 /41
شماره: 6706
چون ممکن است عناصر مرتجع و اخلالگر برای جلوگیری از تصویب ملی تلاش مأیوسانه نمایند و با ایجاد بلوا سعی کنند ناراحتی دامنه‌داری ایجاد کنند، لازم است با جدیت تمام اقدام نمایید تا نقشه آنها خنثی شود.
1- با تمام قوای انتظامی موجود، طرح حفاظت منطقه استحفاظی را کاملا مراقبت نموده که هر فسادی آناً از بین برده شود.
2- با داشتن اطلاعاتی دامنه‌دار و صحیح محرکین را شناخته و بازداشت نمایید.
3- هرگاه برخوردی بشود باید شدیداً عمل نموده و برای این منظور باید کاملاً روحیه مقامات انتظامی را تقویت و به بهترین وجهی تأمین نمایید و در مقابل شایعات مسموم و جنگِ اعصاب باید با گفتن و تکرار کردن حقایق، عمل قوی نمود و با سخنرانی و تماس شخصی و پخش شایعات متقابل این منظور را می‌توانید تأمین کنید.
4- جلسات تبلیغاتی برای طبقات مختلف به‌خصوص کارمندان دولت .... نمایید.
5- در موارد- اقدام به پیش‌گیری باید تبلیغات دامنه دار شود که عمال ارتجاعی نتوانند عمل مأیوسانه‌ای برای حفظ منافع خود و ادامه استعمار ملت بنمایند. منافع خرده مالکین مورد علاقه تامه اعلیحضرت همایونی است[!] و دولت متعهد می‌شود این منافع را به نفع کارگران ترتیب داده. کاری بکنید که در روز تصویب ملی اکثریت مردم رای بدهند. نتیجه را گزارش دهید.
328-4 /11 /41 سرلشگر پاکروان
2- برنامه ساواک برای مواجهه و مقابله با روحانیون معترض به رفراندوم 11 /11 /1341[17]
متن سند
گیرنده: ساواک تهران
فرستنده: اداره کل سوم
تاریخ: 11 /11 /41
شماره: 31830 /333
نظر به تحولات سیاسی و اقدامات اساسی اخیر که نسبت به امور جاری کشور در مورد طرح پیشنهادی شش ماده اعلیحضرت همایون شاهنشاه[!] صورت گرفته است، مقتضیات روز ایجاب میکند که هر گروه منحصراً و مستقیماً وظیفه خود را انجام داده و از حدود وظایف خویش تخطی ننمایند. لذا مصلحت ایجاب می‌نماید که کلیه ساواکها مراقب اعمال و رفتار و فعالیت‌های روحانیون بویژه در مساجد و تکایا باشند و باید به روحانیون تذکر دهند که در مساجد و منابر منحصراً به مسائل دینی و مذهبی و اخلاقی پرداخته و مسائل سیاسی را مطرح ننمایند و در صورتی که در این‌گونه مسائل دخالت نمایند، برابر مقررات با آنها رفتار خواهد شد و اشخاصی که برخلاف این دستور عمل کنند، فوراً آنها را دستگیر و برابر مقررات و به اتهام اقدام بر ضد امنیت کشور تحت تعقیب قرار دهید.
رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور
سرلشگر پاکروان
از طرف مدیر کل اداره سوم. ب. امجدی دکتر فروزین
به فرموده رونوشت به ساواکهای تابعه ایفاد می‌گردد که نتیجه را اعلام دارند.
رئیس دبیرخانه ساواک تهران. فتوحی
3- گزارش ساواک از تحرکات ملاکین بویراحمد برای مقابله با اصلاحات ارضی 11 /12 /1341[18]
متن سند
شماره: 428
تاریخ: 11 /12 /41
رونوشت تلگراف شماره 428-11 /12 /41 ساواک شیراز
خبر رسیده از بویراحمد حاکیست که ناصر طاهری[19] و عبدالله ضرغام‌پور[20] به نحو سابق مشغول گردش در منطقه و جمع‌آوری افراد و تبلیغات بوده و به مردم اطمینان داده‌اند که نقشه‌هایی که دارند عملی خواهد شد و اظهار داشته‌اند تمام خوانین و مالکین ایران در این عدم اطاعت به دولت همدست هستند. نیز پول زیادی همراه خود آورده‌اند که بیشتر آنها چک تضمین شده یک هزار ریالی می‌باشد و صراحتاً اظهار نمودند زیر بار این امر تقسیم اراضی نخواهیم رفت و مطابق خبر یک عده از کدخدایان با نامبردگان همراهی نشان داده و عده دیگر هنوز قول مساعد به آنان نداده‌اند. اینک مراتب استحضاراً معروض و به مقامات انتظامی نیز منعکس گردیده است.
افراسیابی
428-11 /12 /42
رونوشت برابر اصل و اصل در پرونده عشایر فارس 4-22 موجود است.
در پرونده عبدالله ضرغام‌پور ضمیمه شد.
14 /12 /41
4- نارضایتی مخالفین اصلاحات ارضی از ابقای وزیر کشاورزی 13 /12 /1341[21]
متن سند
شماره: 35281 /334
تاریخ: 13 /12 /41
موضوع: فعالیت مخالفین دولت
پس از استعفای دولت این امیدواری در مالکین و خرده مالکین و روحانیون به‌وجود آمده بود که با برکناری دکتر ارسنجانی[22] از وزارت کشاورزی راهی برای وصول بهره مالکانه خرده مالکان و رفع اختلافات بین روحانیون باز خواهد شد و قبل از معرفی کابینه عموماً اظهار می‌داشتند منظور از ترمیم کابینه کنار گذاردن وزیر کشاورزی است. لکن پس از معرفی کابینه به حضور شاهنشاه و ابقای دکتر ارسنجانی مجدد آتش خشم و مخالفت و بدبینی طبقات فوق را مشتعل نموده و شدیداً دست به فعالیت زده‌اند. در حال حاضر روحانیون تماس بیشتری با یکدیگر برقرار نموده و ضمن مذاکره و قول و قراری که با مراجع تقلید قم و سایر شهرستانها و حتی آیت‌الله حکیم گذارده‌اند، قرار است اعلامیه‌ای علیه شاهنشاه چاپ و در آن شاهنشاه را کمونیست و مرتد و خارج از دین قلمداد نموده و از نظر اسلام خلع شده از سلطنت اعلام کنند و همچنین در این اعلامیه دکتر ارسنجانی را مهدور‌الدم خواهند شمرد و به‌طوری که جسته و گریخته شنیده شده در نظر دارند چند نفر از متعصبین مذهبی و عوام را برای ترور مشارالیه به تهران اعزام دارند و به‌طوری که شنیده شده مأمورین دولت در شهرستان قم در معرض خطر می‌باشند.
گیرندگان: ساواک تهران به منظور اطلاع و هرگونه اقدام مقتضی و اعلام چگونگی
رونوشت جهت اطلاع به ساواکهای قم، قزوین و بخشهای تابعه ایفاد می‌گردد.
رئیس دبیرخانه ساواک تهران. فتوحی
غیر واقع‌بینانه و بی‌ربط است. 2155 س ت-21 /12 /41
به گزارش شماره سه مراجعه شود. ضمناً در مورد مأمورین دولت نیز مطلب صحیح است وغالباً از مأمورین ساواک و شهربانی ناراضی هستند و اظهار می‌دارند آنها را قطعه قطعه می‌کنیم. 24 /12 /41
5- جلسات مشورتی روحانیون برای مقابله با اصلاحات ارضی 26 /12/ 1341[23]
متن سند
فرستنده: ساواک تهران
گیرنده: اداره کل سوم
تاریخ: 26 /12 /41
شماره: 37346 /333
طبق اطلاع واصله، روحانیون قم جلساتی در منزل آیت‌الله خمینی تشکیل و پیرامون اقداماتی علیه دولت و اصلاحات اخیر به مذاکره می‌پردازند. علیهذا خواهشمند است دستور فرمایند از نتیجه مذاکرات آنان اطلاعات کافی کسب نموده و مراتب را گزارش نمایند. دکتر فروزین
از طرف مدیر کل اداره سوم. ب. امجدی
رونوشت جهت اطلاع و اقدام به ساواک قم ایفاد می‌گردد.
رئیس دبیرخانه ساواک تهران. فتوحی
7 /1 /42
گزارشات به موقع تقدیم شده. بایگانی شود.
6- فعالیت روحانیون برای مقابله با عملی شده اصلاحات مد نظر شاه 7 /1 /1342[24]
متن سند
شماره: اداره یکم عملیات 5-2-2 بخش 311
تاریخ: 7 /1 /42
موضوع: طلبه‌های مؤسسه و عضو تبلیغ دانشکده معقول
به‌طوری‌که اطلاع حاصل می‌شود از طرف مراجع تقلید در قم و تهران فعالیت شدید بر علیه فرمان مبارک اعلیحضرت شاهنشاه[!] در مورد آزادی زنان و اصلاحات ارضی صورت می‌گیرد. از طرف مراجع تقلید اعلامیه و پیام مخصوص در این‌باره منتشر می‌شود. البته طلبه‌هایی که در مؤسسه تبلیغ دانشکده معقول و منقول اشتغال به تحصیل دارند، در این باره نقش مؤثر بازی میکند و همیشه با مراجع رابطه دارند، از پخش اعلامیه و انتقال از فرمان مبارک اعلیحضرت شاهنشاه[!] خودداری نخواهند کرد. از قبیل اعلامیه ضمیمه شده داده می‌شود سخت مردم را تشویق می‌کنند که فرمان شاه مخالف دستور خدا و رسول خداست. سلطانی که حلال خدا را حرام کند و حرام را جانشین حلال خدا و رسول خدا کند، اطاعت کردن از او سرپیچی از فرمان خدا و رسول خداست.
در پرونده مؤسسه وعظ و تبلیغ اسلامی بایگانی شود. 12 /1 /42
نتایج
بررسی برخی اسناد مرتبط با اصلاحات ارضی و جریان رفراندوم لوایح شش‌گانه موارد درخور توجه زیر را نشان می‌دهد:
1- مقامات امنیتی حکومت به‌درستی پیش‌بینی می‌کردند که طرح لوایح شش‌گانه در سطح ملی با واکنشهای مخالف گسترده‌ای مواجه خواهد شد. از این‌رو برای پیشامدهای احتمالی تمام نیروهای سرکوبگر خود را آماده کرده و فرمان برخورد شدید و جدی با هرگونه تحرکات اعتراضی را داده بودند. نیروهای امنیتی در کنار سرکوب اعتراضات، برگزاری جلسات تبلیغی برای جلب و جذب طبقات مختلف جامعه به پشتیبانی از لوایح شش‌گانه را در برنامه‌های خود گنجانده بودند.
2- نهادهای امنیتی نسبت به مخالفت و تحرکات اعتراضی روحانیون حساسیت و نگرانی ویژه‌ای داشتند. این مسأله از آنجا ناشی می‌شد که ساواک بهتر از همه از نفوذ روحانیون در میان توده‌های مردم مطلع بوده و پس از غائله انجمن‌های ایالتی و ولایتی به قدرت تأثیرگذاری آنان بر مردم به واسطه ابزارهای تبلیغی سنتی چون منابر آگاهی داشت، از این‌رو تدابیر تنبیهی سختی برای مقابله با ایشان و ممانعت از هرگونه دخالتشان در امور سیاسی اندیشیده بود.
3- دور از انتظار نبود که ملاکین بزرگ از مخالفان جدی طرح اصلاحات ارضی باشند. ایشان برای جلب همکاری و پشتیبانی توده‌های مردم از خود در مقابل حکومت در حوزه‌های نفوذ خود دست به تحرکاتی زده بودند که نگرانی و حساسیت نهادهای امنیتی پهلوی را برانگیخته بود.
4- اغلب معترضین و مخالفین اصلاحات ارضی که این طرح را برنامه‌ای دولتی می‌دانستند، گمان می‌کردند با برکناری وزیر کشاورزی راهی برای برون رفت از این غائله پیدا خواهد شد. اما ابقای وی این اطمینان را در میان همه گروههای مخالف ایجاد کرد که شاه شخص اصلی پشت جریان اصلاحات است. بنابراین این‌بار پیکان اعتراضات شخص شاه را نشانه رفت. در این بین روحانیون در تلاش بودند با پررنگ کردن وجوه خلاف شرعِ اصلاحات مد نظر شاه، خلع وی از سلطنت را درخواست و اطاعت از فرمان وی را مخالفت با حکم خدا و رسولش اعلام نمایند.
5- در غائله لوایح شش‌گانه نیز مانند ماجرای لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، امام خمینی رهبری جریان روحانیون معترض و ضد حکومت را در دست داشت. این امر نشان‌دهنده اطمینان هم‌فکران و هم‌رزمان امام به درستی فکر و اندیشه و عمل ایشان در مواجهه با اقدامات خلاف قانون و شرع پهلوی بود.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. مدنی، سید‌جلال‌الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران ، ج دوم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1361، ص 10.
[2]. نوری اصل، احد و طهماسب علیپوریان و حیدر شهریاری، «تحلیل اصلاحات ارضی ایران بر مبنای روش‌شناسی ساختار – کارگزار»، تاریخ اسلام و ایران، پاییز 1395، ش 31، صفحه 151 تا 176 - صص 158و 159.
[3]. مدنی، همان، صص 10و 11.
[4]. همانجا.
[5]. همان، ص 11.
[6]. همان، صص 12و 13.
[7]. نوری اصل و دیگران، همان، ص 170.
[8]. مدنی، همان، صص 13و 14.
[9]. همان، ص 15.
[10]. همان، ص 17.
[11]. همانجا.
[12]. همان، ص 18.
[13]. نوری اصل و دیگران، همان، ص 167.
[14]. همان، ص 169.
[15]. همان، ص 172.
[16]. قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک، ج 1، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1387، ص 482.
[17]. همان، ص 494.
[18]. همان، ص 508.
[19]. ناصر طاهری و عبدالله ضرغام‌پور دو تن از مالکان سنتی منطقه بویراحمد بودند که به همراه خوانین منطقه فارس در مقابل اصلاحات ارضی دست به شورش مسلحانه زدند، این شورش از اواخر سال 1341 و بلافاصله پس از تصویب و اجرای قانون اصلاحات ارضی آغاز و در اوایل سال 1342 توسط نیروهای نظامی سرکوب شد، عبدالله ضرغام‌پور توسط یکی از افراد محلی به قتل رسید و ناصر طاهری پس از دستگیری به اعدام محکوم شد، (زینلی، فاطمه و محمدرضا علم، «اصلاحات ارضی و پیامدهای منطقه‌ای آن»، پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، پاییز و زمستان 1395، شماره 9، از صفحه 23 تا 41، صص 23 و 24 و 35)
[20]. همان.
[21]. مرکز بررسی اسناد، ج 1، ص 517.
[22]. سیدحسن ارسنجانی وزیر کشاورزی و سپس وزیر امور خارجه کابینه امینی بود که در سال 1348 درگذشت. (قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک، ج 6، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1387، ص 343).
[23]. قیام 15 خرداد به روایت اسناد، ج1، ص 554.
[24]. همان، ص 575.
تعداد بازدید: 2894
آرشیو مقالات
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
