مقالات
آیت‌الله حسین غفاری و نهضت امام خمینی در آینه اسناد
زهرا رنجبر کرمانی
02 تير 1399
آیت‌الله حسین غفاری در سال 1292ش. در روستای دهخوارقان (آذر شهر) تبریز در خانواده‌ای کشاورز متولد شد. ضمن اشتغال، به فراگیری دروس مقدماتی حوزوی از علمای محل پرداخت. سپس برای تکمیل تحصیلات در سن 30 سالگی به قم مهاجرت و از محضر علمای بنام آن ایام کسب دانش نمود.[1] در سال‌های پایانی دهه 30 به تهران آمد و عهده‌دار تبلیغ مبانی اسلام و تشیع در گوشه‌ای از پایتخت شد. موضع‌گیری‌های وی در برابر بی‌عدالتی‌های اجتماعی حاکم، نشانگر درک اجتماعی و سیاسی وی بود. آیت‌الله غفاری با اقشار و گروه‌های مختلف جامعه اعم از کشاورزان، کارگران، دانشجویان و روشنفکران ارتباطی صمیمانه داشت.[2]
عمده‌ترین فعالیت فرهنگی و اجتماعی آیت‌الله غفاری در سال‌های قبل از 1340، تبلیغ و ارشاد دینی مردم در نقاط مختلف کشور به‌ویژه در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی و دفاع از محرومان و مستضعفانِ روستاهای این خطه در برابر فشار و مظالم اربابان و خان‌های ستمگر بود. وی بین سال‌های 1337 تا 1340 در منطقه تهران‌نو تهران فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی داشت.[3]
فعالیتهای سیاسی ـ اجتماعی آیت‌الله غفاری از سال 1340 شدت گرفت. هم‌زمان با تصویب لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی در مهر 1341 که زمینه ورود جدی و آشکار مرجعیت دینی در سیاست بود، آیت‌الله غفاری با نهضت روحانیون همراه شد. وی در محرم 1342ش. از فعالان مبارزه بود و در شب پانزده خرداد دستگیر و راهی زندان شد. وی پس از 40 روز آزاد شد و فعالیتهای خود را سیاسی ـ در مسجد خاتم‌الاوصیاءِ تهران‌نو پی‌گرفت.[4]
در دوران تبعید امام در ترکیه و سپس عراق ، فعالیتهای آیت‌الله غفاری ادامه داشت. وی در 30 دی 1343 به سبب سخنرانی که در مسجد خاتم‌الاوصیاء ایراد کرد، مجدداً دستگیر و زندانی شد. آیت‌الله غفاری در این سخنرانی، توهین‌کنندگان به علمای روحانی را بت‌پرست نامیده بود. وی پس از دو ماه و نیم از زندان آزاد شد و در تلگرافی به نجف اشرف ورود امام به این شهر را تبریک گفت.[5]
در سال‌های پس از 1350 حکومت پهلوی دست به سرکوب شدید مخالفین زد و محدودیت‌های شدیدتری بر نویسندگان و علمای مبارز اعمال و تعداد قابل توجهی از آنها را زندانی و تبعید کرد. آیت‌الله غفاری نیز توسط ساواک احضار و به وی تذکر داده شد اما فعالیتهای وی توسعه یافت و در نتیجه در 12 تیر 1353 مجدداً دستگیر و در بازرسی از منزلش اعلامیه‌های امام خمینی کشف و ضبط گردید.[6]
آیت‌الله غفاری در سال 1353، در زندان به تدریس قرآن، فقه و نهج‌البلاغه پرداخت و با عناصر چپ و التقاطی به مبارزه پرداخت و سرانجام پس از چند ماه تحمل شکنجه و شرایط دشوار زندان در تاریخ 4 دی 1353 به شهادت رسید.[7] انتشار خبر شهادت وی بازتاب وسیعی در جامعه یافت. موجی از نفرت و انزجار از پهلوی در میان مردم پدید آورد و تظاهرات متعددی در نقاط مختلف به‌ویژه در قم به این مناسبت برگزار شد.[8] همچنین خبر شهادت وی در مجامع دانشگاهی و حتی خارج از کشور نیز بازتاب داشت و سبب ایجاد موجی از تحرکات انقلابی در خارج از کشور شد. در مدرسه فیضیه قم نیز اعلامیه‌ای به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی منتشر شد که در آن چگونگی بازداشت و شکنجه وی شرح داده شده بود.[9]
موجی که در اثر شهادت آیت‌الله غفاری پدید آمد، در سالگرد شهادت وی در سال‌های بعد نیز وجود داشت، از این‌رو ساواک از مطرح شدن نام وی و نحوه شهادتش نگران بود.[10]
اسناد
1 ـ فعالیت آیت‌الله غفاری در مخالفت با لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی 12 /8 /1341[11]
متن سند
محل: تهران
منبع: مأمور نفوذی
تاریخ: 12 /8 /41
شماره: 13642/ س ت
موضوع: فعالیت علما و روحانیون در مورد منع شرکت نسوان در انتخابات
آقای شیخ حسین غفاری به طرفداری از نیات آیت‌الله سیدعلی‌اصغر خویی پیشنماز مسجد اردبیلی‌ها در محل خود واقع در تهران‌نو ایستگاه سوم از فوزیه، خیابان 14 متری دست راست، خیابان 7 متری، منزل شیخ حسین غفاری جلساتی تشکیل می‌دهد که در آن جلسات بیشتر از علما و روحانیون و طرفداران آقای آیت‌الله حاج سیدعلی‌اصغر خویی پیشنماز شرکت دارند.
تعداد نسخه: 7
گیرندگان: اداره کل سوم
2ـ حمایت آیت‌الله غفاری از مواضع سیاسی آیات خمینی و میلانی 12 /3 /1342[12]
متن سند
موضوع: اظهارات شیخ حسین غفاری
محل: تهران ـ 15 متری جاده تهران
تاریخ: 12 /3 /42
شماره: 454/س ت /2
طبق اطلاع واصله ساعت 9 صبح روز 12 /3 /42 شیخ حسین غفاری در مسجد 15 متری واقع در جاده تهران‌نو ضمن بیاناتی نسبت به دولت حمله نموده و مطالب اعلامیه اخیر خمینی و میلانی را روی منبر برای حاضرین تعریف نموده که صمد قانونی یکی از حضار اظهار داشت آقای غفاری این مطالب را باید روی منبر بگویید تا مردم روشن شوند.
بخش 2 ـ 12 /3 /42
در گزارش روحانیون درج شود. 12 /3 /42
3ـ دستگیری آیت‌الله غفاری به علت مخالفت با دولت 30 /3 /1342[13]
متن سند
گیرنده: ریاست ساواک تهران
فرستنده: بخش /2
تاریخ: 30 /3 /42
شماره: 562/س ت/ 2
درباره: شیخ حسین غفاری
نامبرده فوق به علت مخالفت با دولت در ایام سوگواری ماه محرم وسیله مأمورین این بخش دستگیر و تحویل فرماندار نظامی گردیده است.
رئیس بخش /2 ساواک تهران ـ سعیدی
گیرندگان. ریاست ساواک بخش /3 جهت اطلاع
4ـ اظهارات آیت‌الله غفاری در مخالفت با رفراندوم فرمایشی لوایح شش‌گانه 6 /11 /1342[14]
متن سند
موضوع: اظهرات شیخ حسین غفاری
محل: تهران
تاریخ: 6 /11 /42
شماره: 2197/س ت /2
ساعت 16:00 روز جمعه 4 /11 /42 شیخ حسین غفاری که از زندانیان پانزده خرداد و پیشنماز مسجد ده متری شارق (خیابان تهران‌نو) می‌باشد، در میدان فوزیه به مأمور اظهار داشته شما را به خدا ببینید راجع به ششم بهمن[15] چقدر حقه‌بازی و عوام‌فریبی می‌کنند، چقدر پول مردم را صرف هدف‌های شخصی می‌نمایند. می‌خواهند خودشان را همراه مردم کنند ولی مردم بیزارند و اگر زور سر نیزه و سازمان امنیت نباشد آن‌وقت معلوم خواهد شد که مردم چه‌طور با دستگاه‌ها رفتار می‌نمایند. من هر جا منبر بروم حرف‌هایم را می‌زنم و هرگز از گفتن حقایق خودداری نخواهم کرد.
نظریه: باید منابر نامبرده زیر نظر گرفته شود تا معلوم شود منظور از اظهاراتش تظاهر بوده است یا واقعیت.
1ـ اطلاعیه شود
2ـ در گزارش روزانه درج گردد. آقای معینی این اطلاعیه مجدداً به بخش امور اجتماعی جهت اقدام صورت داده شود.
گیرندگان: ریاست ساواک تهران جهت اطلاع (دو نسخه)
نتایج
از بررسی چند نمونه سند در خصوص فعالیتهای مبارزاتی آیت‌الله غفاری علیه حکومت پهلوی موارد درخور توجه زیر دریافت می‌شود:
آیت‌الله غفاری در ماجرای مخالفت روحانیون با لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی که به نوعی سرآغاز نهضت و ورود جدی مرجعیت دینی در سیاست بود مشارکت داشت. این مسئله طبیعتاً از نگاه مأموران امنیتی حکومت دور نماند و سبب شد که از آن پس منابر وی زیر نظر باشد. او از اینکه خود را در زمره پیروان امام خمینی قرار دهد ابایی نداشت. آیت‌الله غفاری در انتشار دیدگاه‌های امام ذره‌ای تردید نداشت و از فرصت منبر و مسجد برای این منظور استفاده می‌کرد. کلام آیت‌الله غفاری در مخالفت با حکومت آنچنان تند و بی‌پروا بود که حتی عوامل امنیتی حکومت را متعجب می‌کرد.
پی‌نوشت‌ها
[1]. یاران امام به روایت اسناد، آیت‌الله حاج شیخ حسین غفاری، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1381، ص یازده و دوازده.
[2]. همان، ص پانزده.
[3]. همان، ص شانزده.
[4]. همان‌جا.
[5]. همان، ص هفده.
[6]. همان، ص هفده و هجده.
[7]. همان، ص نوزده و بیست.
[8]. همان، ص بیست‌ودو.
[9]. همان، ص بیست‌وچهار.
[10]. همان‌جا
[11]. همان، ص 1.
[12]. همان، ص .4
[13]. همان، ص .12
[14]. همان، ص 34.
[15]. سالگرد برگزاری رفراندوم لوایح شش‌گانه موسوم به انقلاب سفید.
تعداد بازدید: 1434
آرشیو مقالات
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
