زهرا رنجبر کرمانی
06 مرداد 1399
خبرگزاری فرانسه بلافاصله پس از تبعید امام این خبر را گزارش کرد. این خبرگزاری امام خمینی را از روحانیون مذهبیِ مخالف دولت خواند که دستگیری وی در خرداد 42 موجب «اغتشاشات خونین در شهرهای مهم ایران» شده و در اعتراض به تبعید وی برخی مغازههای بازار بسته بودند. خبرگزاریهای رویتر و یونایتدپرس امام خمینی را یکی از «رهبران شیعه» نامیدند که سبب بروز شورشهای ضددولتی سال گذشته بود. این خبرگزاریها علت تبعید امام را مخالفت وی با لایحه جدید مصونیت مستشاران آمریکایی دانسته و از قول منصور گزارش کردند: «دولت کلیه اقدامات لازم را جهت حفظ نظم به عمل خواهد آورد تا برنامههای اصلاحی ادامه یابد... هرکس هرچند در والاترین مقامها باشد، اگر بخواهد تولید ناراحتی نماید از چنگال عدالت رهایی نخواهد یافت.» رادیو بی.بی.سی در برنامه فارسی خود امام خمینی را «پیشوای بزرگ مسلمانان جهان» نامید و سبب تبعید وی را بروز اختلافات میان وی و دولت ایران بر سر مسائلی چون اصلاحات ارضی و موارد دیگر عنوان نمود.[2]
مطبوعات خارجی نیز خبر تبعید امام را پوشش دادند. مجله «صوتالاسلام» چاپ بغداد دلیل تبعید امام را مخالفت وی با «دولت بینامونشان اسرائیل» دانست که دولت ایران در چارچوب پیمان سنتو موظف بود از آن حمایت کند. روزنامه «جنگ» چاپ کراچی امام خمینی را «پیشوای معروف مذهبی در ایران» و علت تبعید وی را «فعالیتهای ضد کشور» عنوان نمود. این روزنامه همچنین در توضیح دلایل تبعید امام نوشت: «آیتالله خمینی مخالفت شدید خود را با این قانون [کاپیتولاسیون] آغاز کرد. در نتیجه خطر بروز اغتشاشات مانند سال گذشته بیشتر میشد. در این موقع آیتالله خمینی به مقام پیشوایی مذهبی رسیده بودند و تعداد کسانی که به اظهارات سودمند یا غیرسودمند او لبیک میگفتند بسیار زیاد شده بود. دولت تصمیم گرفت او را اخراج نماید...». مجله «message» ارگان مدرسه وعاظ شهر لکنهو مقالهای در مورد تبعید امام با عنوان «در کشور ایران یک چیز نامعلوم است» نوشت و در آن واکنشهای داخلی به تبعید امام را ناشی از تأثر عمیق جامعه مسلمان شیعه امامیه نسبت به هتک حرمت یک «مقام محترم و مقدس مذهب تشیع» و «دانشمندترین مجتهد محترم قم» دانست. این مجله در تقبیح و مخالفت با عمل دولت ایران نوشت: «دولتی که اجازه نمیدهد ملت نجیبش از سیاستهایش انتقاد و نظریات خود را درباره مطالب اصولی بیان کند، بایستی خیلی ظالم، غیردموکراتیک و هیتلرمآب باشد، چون ما که تاحدی به نظریات روشنفکرانه آیتالله خمینی آگاهیم میتوانیم بگوییم که مخالفت او با برنامههای اصلاحی دولت فیالواقع با کارهای دولت فعلی که با قانون اساسی مغایرت دارد میباشد و نیز با دادن امتیاز اختناقبار به دول بیگانه که میخواهند تمام شئون اجتماعی و اقتصادی را قبضه کنند مخالفت میکند...». روزنامه «الشعب» چاپ الجزایر در رابطه با اعلامیه امام علیه کاپیتولاسیون خبری تحت عنوان «پیام علمای ایران» آورد و در آن حکومت ایران را به سبب آنکه «شرافت ملی ملت مسلمان ایران» را محترم نشمرده تقبیح نمود. این روزنامه همچنین اشاره کرد که دولت ایران در حالی قانون کاپیتولاسیون را تصویب نمود که دولتهای پاکستان، ترکیه و آلمان غربی زیر بار پذیرش آن نرفته بودند. روزنامههای دیگری مانند «الفجر الجدید» چاپ بغداد، «الثوره» چاپ دمشق و «لاپرس» چاپ تونس نیز گزارشهایی بر مبنای اطلاعات خبرگزاریهای رویتر، یونایتدپرس و فرانسه در این خصوص منتشر نمودند. روزنامه «ینی گازت» چاپ آنکارا امام را «لیدر مرتجعین» نامید که به استانبول تبعید شده است! دیگر روزنامههای وابسته به غرب نیز در تلاش بودند با زدن اتهامهای ناروا به امام و دروغپردازی علیه وی موج ضد آمریکاییِ در حال شکلگیری در ایران و منطقه را آرام کنند.[3]
شخصیتها و مقامات سیاسی نیز به این حادثه واکنش نشان دادند. در نامهای که یک مقام آمریکایی پس از تبعید امام نوشته میتوان واهمه وی را از عملکرد امام مشاهده نمود. وی در این نامه اعتراف کرد که «بالاخره ما توانستیم از سوءرفتار پیرمردی که با سخن خود چوب در میان چرخهای ما میگذاشت خلاص شویم.» این نامه نشان میدهد که این مقام آمریکایی نگران موج ضد آمریکایی بوده که در پی حرکت امام در ایران و منطقه آغاز شده بود.[4]
سیل کارتهایی که از جانب مقامات و اتباع خارجی در حمایت از امام و برای وی به آدرس وزارت دادگستری، رئیس پلیس تهران و... سرازیر شد، از دیگر واکنشهای برونمرزی به تبعید امام بود. در یکی از این کارتها که از طرف یکی از اتباع دانمارک برای امام فرستاده شده آمده است: «آیتالله گرامی خمینی، اجازه میخواهم بهترین آرزوهای قلبی را به مناسبت سال نو عرضه کنم. همواره درباره شما فکر میکنم و امیدوارم که از شما نامهای دریافت کنم. «نویسنده این کارت، منتظر پاسخ امام بود، غافل از اینکه ساواک این قبیل نامهها را در پروندههای خود دفن میکرد. ساواک با سوءتعبیر این قبیل حرکتها، آنها را نتیجه تبلیغات دامنهدار ایرانیان مقیم خارج کشور به نفع امام و برای تبدیل یک روحانی گمنام با زندگی مشکوک! به یک قهرمان ملی میدانست.[5]
در پی فعالیت دانشجویان ایرانی خارج کشور علیه تبعید امام، دبیرکل سازمان ملل متحد نامهای به نمایندگی ایران در سازمان ملل فرستاد و خاطرنشان کرد که موضوع تبعید امام در فهرست نامههای محرمانه کمیسیون حقوق بشر منعکس شده و دولت ایران میتواند پاسخ خود به این نامه را به دبیرخانه سازمان ملل متحد ارسال کند. نامه مذکور از طریق وزارت امور خارجه ایران به ساواک تحویل داده شد، اما علیرغم هماندیشی مقامات ساواک در کمیسیونی که به همین علت ترتیب داده شد، پاسخ روشنی به نامه مذکور داده نشد و ساواک تهیه پاسخ را به عهده وزارت خارجه گذارد. آن نهاد نیز ظاهراً جوابی به سازمان ملل نداد،[6] اما تلگرافها و طومارهای مردم ایران به مقامات بینالمللی سرانجام کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل را واداشت که طی نامهای از دبیرکل سازمان بخواهد برای پایان تبعید وارد عمل شود. در بخشی از این نامه آمده است: «... به نظر میرسد که دولت ایران به بهانه حفظ امنیت و تحت راهنمایی نیروهای انتظامی بهخصوص سازمان امنیت، رهبران مذهبی ایران را به جرم مخالفت با روشهای دولت ایران که مغایر با حقوق مطرح در قانون اساسی ایران است، اخراج کرده است... این عمل بدون انجام تشریفات قضایی و استناد به قانون انجام گرفت... مسئله بیش از اندازه مهم جلوه میکند. ما تقاضا داریم تحقیقات لازم از هر دو دولت به عمل آید و تصمیمات مقتضی مطابق با مقررات سازمان ملل توسط دبیرخانه سازمان انجام گیرد...»[7]
علیرغم عدم واکنش قاطع سازمان ملل به این حادثه، دو نامه مذکور، به علاوه نامهها، تلگرافها و یادداشتهای مقامات داخلی و خارجی در برنامه حکومتهای ایران و ترکیه نسبت به ادامه تبعید امام و محل تبعید وی تأثیر به سزایی داشت و میتوان گفت انگیزه اصلی تغییر محل تبعید ایشان از ترکیه به عراق بود.[8]
پینوشتها:
[1]. روحانی، سیدحمید، نهضت امام خمینی، ج 2، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1364، ص 63.
[2]. همان، ص 63 و 64.
[3]. همان، ص 65 تا 67.
[4]. همان، ص 67.
[5]. همان، ص 69 و 70.
[6]. همان، ص 85.
[7]. مدنی، سیدجلالالدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 2، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1361، ص 98.
[8]. روحانی، همان، ص 86.
تعداد بازدید: 1229