نهضت امام خمینی
نقش منبر و مسجد در پیشبرد نهضت امام خمینی
زهرا رنجبر کرمانی
14 بهمن 1400
مسجد و منبر از جمله ابزارهای ارتباطات سنتی اسلامی به شمار رفته، در تاریخ تحولات جامعه شیعی ایران و حفظ و انتقال معارف اسلامی بسیار مؤثر بوده‌اند. در دوره پهلوی با ممانعت از فعالیت روزنامه‌های آزاد، احزاب سیاسی، اتحادیه‌های کارگری، سازمان‌های دانشجویی و نطق آزاد، مخالفان حکومت به تنها مرکز فعالیت آزاد یعنی مساجد روی آوردند. در جریان نهضت امام خمینی این مراکز سنتی به مکان‌هایی برای ارشاد، اطلاع‌رسانی، توزیع و نشر اعلامیه‌ها و رهنمودهای امام و دیگر بزرگان دینی تبدیل شدند. شبکه وسیع مساجد و واعظان این مراکز مذهبی توان و قدرت رسانه‌ای نهضت به شمار می‌رفتند و امکان کنترل آنها برای رژیم استبدادی دشوار بود. سخنرانی و نطق‌های وعاظ بزرگ به عنوان یکی از حلقه‌های مهم و جریان‌ساز شبکه ارتباطات سنتی نهضت، تأثیر بسیاری در حضور، ترغیب و تحریک مخاطبان و توده‌های مردم داشته، طیفی از گروه‌های سنتی جامعه تا روشنفکران، بازاریان و دانشگاهیان مخاطبان پر تعداد این وعاظ و سخنرانان بودند.[1] گزارش ساواک به تاریخ 14 بهمن 1342 شاهدی بر این ادعاست:
«بعدازظهر روز 11 /11 /42 شیخ مروارید[2] واعظ برای سخنرانی مذهبی در مسجد جمعه تهران بالای منبر رفته، ابتدا توسط چند نفر (عده حضار در حدود 4 هزار نفر بوده که بین آنها از بازاریان و دانشجویان طرفدار جبهه ملی نیز وجود داشته‌اند) شعار زنده باد خمینی داده شده... بعد شیخ مروارید ضمن صحبت درباره بی‌عدالتی‌هایی که صورت می‌گیرد بحث کرده و گفته: «در کشوری که داخل خانه اشخاص می‌ریزند و در حضور زن و بچه و ناموس مردم حرف‌های رکیک می‌زنند و صدمه به آنها وارد می‌سازند، باید به خداوند پناه برد و بس، و مردم باید در پناه مکتب اسلام اتحاد خود را محکم سازند و در این مملکت از رفتن مردم به دانشگاه و فراگرفتن علم جلوگیری می‌شود.» نامبرده ضمن تعریف از فلسفی به حضار تأکید نموده از کتاب‌های مشارٌالیه که چاپ و در مسجد جمعه هم آورده شده خریداری کنند...»[3]
گفتنی است کارکرد شبکه ارتباطات سنتی در پیروزی نهضت امام برای بسیاری از محققان و نظریه‌پردازان حوزه ارتباطات و جامعه‌شناسی سیاسی شگفتی‌ساز شد. الیهو کائز استاد علوم ارتباطات در ایالات متحده آمریکا در این خصوص می‌گوید:
«مشاهدات ما در جریان انقلاب [آیت‌الله] خمینی نشان دادند که نیرومندترین سازمان رادیو - تلویزیونی جهان سوم و دومین سازمان رادیو - تلویزیونی آسیا پس از ژاپن یعنی» سازمان رادیو - تلویزیون ملی ایران« با وجود تمام وفاداری به رژیم حاکم در برابر یک شبکه ارتباطی میان فردی مرکب از روحانیون، بازاریان و دانشجویان با استفاده از اعلامیه‌ها و نوارهای صوتی کاست فلج شد و از کار افتاد. پس از این باید به همکاران پژوهشگر ارتباطات توصیه کرد که درباره این پدیده جدید به مطالعه بپردازند...»[4]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. نظری مقدم، جواد و علی ایمانی، «نفش و جایگاه ارتباطات سنتی در شکل‌گیری انقاب اسلامی ایران»، مطالعات انقلاب اسلامی، 1393، ش 36، ص 9 – 30.
[2]. حجت‌الاسلام علی‌اصغر مروارید از حامیان وفادار امام خمینی بود، دلبستگی ایشان به امام و تبعیت بی‌چون و چرا از وی تا آنجا بود که به گفته یکی از مقامات ساواک در همان ایام «هرجا اسم [آیت‌الله]خمینی هست اسم مروارید هم هست!» (مروارید، علی‌اصغر، 1396، پاسدار اسلام، 1396، ش 427 - 428، ص 16 - 19).
[3]. مرکز بررسی اسناد تاریخی، پایگاه‌های انقلاب اسلامی، مسجد جامع بازار تهران به روایت اسناد ساواک، ج 1، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1393، ص 81.
[4]. فرقانی، محمدمهدی، درآمدی بر ارتباطات سنتی در ایران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1382، ص 60 – 61.
تعداد بازدید: 1197
آرشیو نهضت امام خمینی
جدیدترین مطالب
پربازدیدها
