[1]. جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران سازمانی بود متشکل از گروهی از روشنفکران عضو حزب توده ایران که به دلیل وابستگی علنی این حزب به شوروی از آن انشعاب کردند. انشعابیون که در رأس آنها خلیل ملکی قرار داشت، در اعلامیه‌ای در آذر 1326 علت جدایی از حزب توده را اعلام کردند. ملکی و یارانش در نهضت ملی کردن صنعت نفت به همراهی با جبهه ملی و حمایت از دکتر مصدق برخاستند. ملکی در سال 1330 به همراه مظفر بقایی – نماینده ادوار مجلس شورای ملی - «حزب زحمتکشان ملت ایران» را تأسیس کردند. چندی بعد اما به سبب پیدایش اختلاف میان ملکی و بقایی حزب زحمتکشان دو پاره شد، یکی به نام حزب زحمتکشان ملت ایران (نیروی سوم) به رهبری خلیل ملکی و دیگری حزب زحمتکشان ملت ایران به رهبری مظفر بقایی. در پی کودتای 28 مرداد بیشتر رهبران و فعالان سیاسی دستگیر یا فراری و مخفی شدند. خلیل ملکی نیز دستگیر و زندانی شد. در این بین اختلافات درونی حزب نیروی سوم شدت یافته به تضعیف حزب و پراکندگی اعضا انجامید. ملکی پس از رهایی از زندان طرح تشکیل سازمانِ جدید «جامعه سوسیالیست‌ها» را تهیه و در شهریور 1339 «جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران» را سازماندهی و معرفی کرد. (نجاتی، غلامرضا، تاریخ سیاسی 25 ساله ایران، ج 1، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1371، ص 156 - 163).

[2]. منظور اعلامیه امام خمینی در مخالفت با تصویب لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی است.

[3]. آیت‌الله العظمی سیدمحمدهادی میلانی به روایت اسناد ساواک،ج 2، 1380، ص 204.

[4]. همان، ص 185.