فصلنامه 15 خرداد کارنامه سه دوره انتشار

در اوايل دهة پنجاه در شرايطي كه مبارزه عليه رژيم پهلوي مراحل تازه‌تري را تجربه مي‌كرد و شماري از مبارزان به خيزش مسلحانه عليه رژيم دست زده بودند،‌ انقلابيوني هم بودند كه پيرو فرمايشات امام مبارزه را در قالب فرهنگي و سياسي ادامه مي‌دادند و مي‌كوشيدند ضمن هدايت و ارشاد مردم آنان را با برنامه‌ها و اقدامات ضدديني حكومت پهلوي آشنا سازند. عده‌اي از آنان نيز شرايط فعاليت سياسي در كشور را مناسب نديده و خانه و كاشانه را ترك كرده و در كشوري كه رهبرشان به آنجا تبعيد شده بود اقامت گزيده و ضمن بهره‌گيري از رهنمودهاي رهبري نهضت مبارزه‌شان را ادامه مي‌دادند.

فصلنامه مطالعات تاریخی

هفتمين شماره فصلنامه مطالعات تاريخي ويژه‌نامه 15 خرداد 1342 است كه در بهار 1384 با مجموع 225 صفحه چاپ و منتشر شده است. اين فصلنامه از سوي مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي ـ سياسي منتشر مي‌گردد و تاكنون 16 شماره (بهار 1386 ش) از آن انتشار يافته، چهارمين سال نشر خود را مي‌گذراند. علاقه‌مندان علاوه بر شماره‌هاي منتشر شده، مي‌توانند به سايت www.Psri.com مراجعه نموده و از مطالب آن بهره‌ گيرند.

تحلیلی از سال‌های نخست دهه 1340 و نقش آمریکا در آن روزها

با کتابی مواجه هستیم که اتفاقات سال‌های 1341 تا 1343 و مبارزات علما و روحانیان را در 4 بخش مورد بررسی قرار می‌دهد. کتاب «3 سال ستیز مرجعیت شیعه» فقط به تشریح اتفاقات سال‌های 1341 تا 1343 بسنده نکرده، بلکه به تحلیل در زمینه وقایعی پرداخته که به این اتفاقات منجر شده است. یکی از قسمت‌هایی که این تحلیل‌ها را می‌توان در آن مشاهده کرد، «پیش درآمد» کتاب است که در آن به نقش آمریکا در تبدیل سلطنت محمدرضا شاه به یک دیکتاتوری و دلایل اهمیت ایران برای آمریکا پرداخته شده است. این پیش درآمد در واقع تحلیلی از رویدادهای سال‌های نخست دهه 1340 را ارائه می‌دهد.

بانوی انقلاب، خدیجه‌ای دیگر

کتاب «بانوی انقلاب خدیجه‌ای دیگر»، بخش‌هایی از زندگی خانم خدیجه ثقفی؛ همسر امام خمینی(ره) را شرح می‌دهد، اما شاید بهترین تعریف درباره این کتاب، همان تعریفی باشد که توسط دکتر زهرا مصطفوی؛ دختر ایشان در مقدمه کتاب ارائه شده: «این کتاب شرح حالی است که بن‌مایه اصلی آن برگرفته از یادداشت‌های همسر امام است. یادداشت‌هایی حاکی از قصه غصه‌هایی که نشان می‌دهد مادر چه شخصیتی بوده با چه اندیشه و آرزوهایی و چه شجاعت و تحملی.»

بررسی تحلیلی اصلاحاتی که منجر به قیام 15 خرداد شد

کتاب «اصلاحات آمریکایی و قیام پانزده خرداد» قصد دارد به تاثیر سیاست‌های آمریکا در اتفاقات 15 خرداد 1342 بپردازد. در مقدمه کتاب که شامل کلیات، مروری بر سابقه موضوع و تعریف واژه‌ها و اصطلاحات و چارچوب نظری است، به خوبی این موضوع توضیح داده می‌شود. در این مقدمه این نکته مطرح می‌شود که پس از پیروزی جان. اف. کندی، نامزد حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، برای جلوگیری از قیام‌های مردمی در جهان سوم، این کشورها به اجرای اصلاحاتی در زمینه‌های مختلف تشویق شدند. فضای باز سیاسی، اصلاحات ارضی، لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید، همگی برنامه‌هایی بود که در همین راستا توسط حکومت پهلوی به اجرا درآمد که از این بین از «انقلاب سفید» به عنوان نقطه اوج این برنامه‌ها نام می‌برند.

امام خمینی(ره) از نگاه آیت‌‏الله کریمی

هر یک از افرادی که مدتی در کنار امام خمینی(ره) بوده‌‏اند، یا با ایشان برخورد داشته‌‏اند، خاطراتی از شخصیت ایشان را در ذهن دارند. آیت‌ا‏لله سید جعفر کریمی، یکی از این افراد است که بیست‌‌وپنج سال در کنار امام بوده و خاطرات خود را از این آشنایی در کتابی با عنوان «بیست‌‌وپنج سال در کنار امام راحل» بیان کرده است. آیت‌‏الله کریمی در کتاب «بیست‌‌وپنج سال در کنار امام راحل»، به موضوع‌‌های مختلفی می‌‏پردازد که مبارزه رضاخان علیه دین، آغازگر این مطالب است. مطالب کتاب با موضوع‌‌ها و عنوان‌‌هایی مانند «احیای حوزه‌‏های دینی پس از رفتن رضاخان»، «آیت‌‏الله بروجردی و ریاست حوزه»، «آیت‌‏الله کاشانی و ملی شدن نفت»، «کودتای 28 مرداد» و «اجازه اجتهاد و امور حسبیه» ادامه می‌‏یابد تا به موضوع‌‌هایی می‌‏رسد که به صورت مستقیم به برنامه‌‏ها و فعالیت‌‏های امام خمینی(ره) اختصاص دارد.

شاهدان عینی روایت می‏‌کنند؛ از مرجعیت تا تبعید امام خمینی(ره)

با کتابی مواجه هستیم که دوره‌‏ای تاثیرگذار در جریان شکل‌گیری نهضت انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار می‌دهد. این کتاب، «تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی: از مرجعیت امام خمینی(ره) تا تبعید» است که در پنج فصل تدوین شده. «مرجعیت امام خمینی(ره)»، «از اصلاحات ارضی تا الغای لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی»، «از تحریم رفراندوم تا فاجعه مدرسه فیضیه»، «قیام 15 خرداد 1342» و «طرح لایحه کاپیتولاسیون»، عناوین این فصل‏‌هاست. زمانی که آیت‎الله العظمی بروجردی در سال 1340 هجری شمسی از دنیا رفت، نظام اجتماعی - دینی مردم ایران دچار یک خلاء شد. در این برهه بود که موضوع مرجعیت شیعیان به میان آمد. فصل نخست کتاب با عنوان «مرجعیت امام خمینی(ره)» به همین موضوع می‌پردازد. در این فصل، مسائلی که در زمینه مرجعیت شیعیان در آن برهه وجود داشت، از دیدگاه افراد مختلف بیان می‌شود.

مبارزات مردم قزوین در آینه اسناد؛ بازتاب قیام 15 خرداد و تبعید امام(ره)

دروازه قزوین، روی جلد کتاب قرار گرفته. در کنار این دروازه، انبوهی از مردم هم دیده می‌شوند. کتاب قرار است از مبارزه بگوید، از مبارزه مردمی که تعدادی از آنها در یک عکس قرار گرفته‌اند، کتاب قرار است از انقلاب اسلامی بگوید. این اتفاق در آینه اسناد رخ می‌دهد و در شهری صنعتی؛ قزوین، شهری که به واسطه مراکز صنعتی و دانشگاهی موجود در آن برای حکومت پهلوی از اهمیت خاصی برخوردار بود. «انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان قزوین»، نخستین جلد از مجموعه‌ای 4 جلدی است که به این موضوع اختصاص یافته. شاید به نظر بیاید که این کتاب فقط دربردارنده اسناد است، اما این‌طور نیست. «انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان قزوین» در 11 فصل (به اضافه اسناد) به بررسی وقایع گوناگون این استان در جریان انقلاب اسلامی می‌پردازد.

تابستان گرم 1341 در صفحات تاریخ

اگر بخواهید سه ماهه دوم سال 1341 را ورق بزنید، باید به سراغ کتاب «روزشمار 15 خرداد: 1341، جلد 2» بروید. روی جلد کتاب هم نمونه‌هایی از مهم‌ترین اتفاقات این دوره به چشم می‌خورد. «سخنرانی آیت‌الله طالقانی در مسجد هدایت»، «امینی: در مملکت پول هست اعتماد نیست»، «زلزله ویرانگر فاجعه آفرید»، «اسدالله علم مامور تشکیل کابینه شد» و ««علی امینی استعفای خود را تسلیم شاه کرد»، این عناوین را تشکیل می‌دهند. «روزشمار 15 خرداد: 1341، جلد 2»، رویدادهای تیر تا شهریور 1341 را بررسی می‌کند. این مجلد، بخش‌های «مقدمه»، «تیر 1341»، «مرداد 1341»، «شهریور 1341»، «فهرست اعلام» و «کتابنامه» را شامل می‌شود. کتاب‌های روزشمار از این نظر که وقایع برهه‌های مختلف را ورق می‌زنند، کتاب‌هایی مهم به شمار می‌روند که انتشار آن‌ها به خودی خود، یک ویژگی مثبت است، این موضوع درباره «روزشمار 15 خرداد» نیز صدق می‌کند.

تعریف واژه‌های قیام 15 خرداد برای نوجوانان و جوانان

جلد سوم دایره‌المعارف انقلاب اسلامی ویژه نوجوانان و جوانان به تازگی از سوی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی و انتشارات سوره مهر منتشر شده تا همزمان با روزهای دهه فجر و سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، گروه‌های سنی نوجوان و جوان به سومین مجلد از این مجموعه که در واقع مجلد پایانی آن به شمار می‌رود، دسترسی داشته باشند. این مجلد دایرة‌المعارف از حرف ص آغاز می‌شود و با حرف ی به پایان می‌رسد. طیب حاج‌رضایی، عاشورا، علامه امینی، اسدالله علم، فیضیه، قم، محرم، مدرسه طالبیه تبریز، لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، هیئت‌های موتلفه اسلامی و یخچال‌قاضی، برخی از مطالب مرتبط با موضوع قیام 15 خرداد 1342 هستند که در جلد سوم دایرة‌المعارف انقلاب اسلامی وجود دارند.