باز تفسير از مفهوم عاشورا و قيام پانزده خرداد

ظهور باز تفسير از مفاهيم ونماد‌هاي فرهنگ سياسي شيعه در دهه‌هاي اخير تأثير فراواني بر تحولات اجتماعي و جنبشهاي مذهبي ايران بر جاي گذاشت. قيام 15 خرداد به عنوان نقطه عطفي در تاريخ قيامهاي معاصر ايران نيز تحت‌تأثير همين روند و بويژه باز تفسير از «عاشورا» بود. اگرچه «عاشورا» به عنوان سمبل مبارزه با حاكمان ظالم در طول تاريخ در فرهنگ سياسي شيعه مطرح بود اما با شكل‌گيري مناسبات جديد ميان دين و دولت به خصوص در عصر صفوي، سير تحول در مفهوم عاشورا نيز آغاز شده كه اين موضوع در دوران قاجاريه نيز ادامه داشت. اقدامات پهلوي اول و دوم در زمينه نوسازي و ظهور انديشه‌هاي مدرن در صد سال گذشته، بستري براي شكل‌گيري باز تفسير از مفهوم عاشورا در دهه 40 شمسي در ايران را فراهم نمود كه به اعتقاد بسياري از تحليل‌گران زمينه‌ای براي حركتهاي سياسي ايران در اين دوران شد.

بررسی ادعای وابستگی قیام 15 خرداد به خارج از کشور

امروزه در مكتب‌هاي سياسي جهان، اين امر كه بسياري از كشورهاي داراي حكومت‌هاي مطلقه و استبدادي در دوران جنگ سرد، وابسته به يكي از قطب‌هاي شرق يا غرب بوده‌اند، پذيرفته شده است. نظام حاكم پهلوي، طي بيش از پنج دهه سلطنت بر ایران از زمره اين حكومت‌هاست. بسياري از اسناد و مدارك به ضرورت رسيدن رضاشاه از طريق كودتاي سوم اسفند 1299 و همچنين محمدرضا شاه از طريق كودتاي 28 مرداد 1332 را با دخالت‌هاي انگستان و آمريكا نشان مي‌دهد. از اين رو اين پدر و پسر قدرت خود را مديون بيگانگان بوده و وابستگان به آنها در ذات اين حكومت قرار داشت.

بررسی دولت اسدالله علم

ناكار‌ آمدي دولت اميني و عدم تواناييش در انجام اصلاحات مورد نظر آمريكا در ايران به همراه قول مساعد شاه به اين دولت مبني بر عهده گرفتن اجراي برنامه‌‌هاي اصلاحي مورد نظر آمريكا باعث ايجاد چرخشي در سياست خارجي آمريكا در قبال ايران گرديد، اين دولت سياست جديدش در قبال ايران را بر مبناي حمايت از ديكتاتور قرار داد. به همين منظور بر روي اسدالله علم به عنوان فردي مطيع، مجرب و در عين حال سخت‌گير و سركوب‌گر در مواقع لازم، براي تصدي نخست‌وزيري توافق شد.

پانزده خرداد در آیینه مطبوعات داخلی

تاريخ مطبوعات ايران در تناسب با تاريخ سياسي و سپس تاريخ فرهنگي كشور، قابل ارزيابي است‌. چه بسا اين تناسب در دوره پهلوي روشن‌تر از ديگر ادوار باشد; چرا كه فراز و فرود امور سياسي‌، چه در دوره رضاشاه و چه در زمان سلطنت پسرش‌، و متعاقب آن دگرگونيهاي فرهنگي‌، به نحوي چشمگير بود كه نخستين امواج آن ابتدا به صفحات جرايد مي‌رسيد و سپس ديگر صحنه‌هاي جامعه را در بر مي‌گرفت‌. وابستگي سياسي‌، رشد و فراگير شدن اختناق و سانسور از يك طرف و رشد نايافتگي و كم تجربگي جامعه مطبوعات از سوي ديگر، بويژه در زمان پهلوي دوم‌، مطبوعات را تبديل به فرمايشي‌ترين بخش فرهنگي كشور كرده بود.

پانزده خرداد ، قیام و نهضتی خود جوش و مردمی

تصویب لایحة انجمنهای ایالتی و ولایتی، در 16 مهر 1341 در کابینة اسداللّه عَلَم، عامل اصلی برانگیختن احساسات دینی مردم بود. هدف از تصویب این لایحه تشکیل انجمنهایی در روستاها و شهرها و استانها بر پایة آرای عمومی جهت ادارة غیرمتمرکز امور اعلام شده بود، اما سه شرط جدید مندرج در این لایحه (حذف قید اسلام از شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان، انجام مراسم تحلیف با هر کتاب آسمانی به جای قرآن و حق رأی زنان) بشدت احساسات دینی مردم را برانگیخت و اعتراضات و مخالفتهای شدید مراجع و علما را در پی داشت.

پانزده خرداد از دیدگاه رسانه‌های خارجی

اين مقاله مي‌كوشد واكنش رسانه‌هاي خارجي اعم از خبرگزاريها و مطبوعات را نسبت به قيام پانزده خرداد بررسي و ديدگاههاي آنها را تجزيه و تحليل كند. چرا كه بررسي واكنشهاي رسانه‌هاي خارجي تاكنون به طور مستقل مدنظر قرار نگرفته‌; بويژه با اتكا به اسناد، مدارك و منابعي كه براي نخستين بار مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

پانزده خرداد - تهران بر اساس گزارشهای ساواک

روز چهارشنبه 15 خرداد 1342، برابر با 12 محرم 1383، حوادثي در تهران و چند شهر ديگر كشور پديد آمد كه از يك سو نقطه تلاقي جريانها و حركتهاي چند ساله اخير به شمار مي‌آيد و از سوي ديگر نقطه عطفي براي انقلاب اسلامي كه در بهمن 1357 به پيروزي رسيد. درباره اين روز و قيام 15 خرداد مقاله‌ها و كتابهاي متعددي به چاپ رسيده‌، پيش زمينه‌ها، چگونگي شكل‌گيري و علل و عوامل آن به بحث و بررسي گذاشته شده است‌. برخي از پژوهندگان نيز به پيامدهاي قيام 15 خرداد پرداخته‌اند كه هر كدام از آنها نتيجه مطالعات پژوهشي‌، و گاه ميداني است‌. در اين ميان آنچه كمتر مورد توجه قرار گرفته و يا نسبت به موضوعات ديگر از دايرة تحقيق و بحث‌، تا حدي‌، به دور مانده‌، رخدادهاي خياباني است كه در طول اين روز در شهرهاي مختلف‌، بويژه در تهران‌، اتفاق افتاد.

پیامدهای قیام پانزده خرداد 1342

15 خرداد 1342 قیامی بود که رهبری امام خمینی (ره) زمینه‌ساز آن شد و با دستگیری ایشان مردم نیز به‌پا خاستند و خواستار آزادی رهبر خود شدند. گرچه آنها با سرکوب شدید از سوی مأمورین نظام شاهنشاهی مواجه شدند و تلفات و خسارات سنگینی دیدند امّا به نتایج سودمندی نیز دست یافتند. در این مقاله درپی آن هستیم تا پیامدهای قیام مزبور را مورد بررسی قرار دهیم.

تاریخ شفاهی قیام 15 خرداد

اين حقيقت دارد كه تاريخ ملتها لزوما همان چيزي نيست كه به نگارش درآمده و يا در آثار تاريخي نمايان است. بخش اعظمي از تاريخ ناگفته‌هايي است كه در سينه افراد محفوظ است. پاره‌اي اوقات اهميت و ارزش تاريخي اين ناگفته‌ها به مراتب بيش از مكتوبات تاريخي است. امروزه تاريخ شفاهي كه به ناگفته‌ها و نانوشته‌هاي تاريخي مي‌پردازد اهميت و ارزش خود را به عنوان يكي از منابع مهم تاريخي اثبات كرده است. قيام خونبار 15 خرداد 1342، عليه نظام شاهنشاهي بخشي از تاريخ معاصر ايران است كه هنوز ناگفته‌ها و نانوشته‌هايي درون خود دارد. در مقالة حاضر كوشيده شده است گوشه‌هايي از قيام 15 خرداد از زبان شاهدان عيني ماجرا روايت شود.

تأملی بر عدم برگزاری اولین سالگرد قیام 15خرداد از سوی امام خمینی

بدرستی از قیام 15 خرداد سال 1342، می‌توان به عنوان طلیعه انقلاب اسلامی سخن گفت، چاپ و انتشار اسناد دستگاههای امنیتی و همچنین خاطرات دست‌اندرکاران وقایع نهضت در سالهای نخست آن، زوایای مختلف این قیام را آشکار کرده است. ولی با این احوال برخی نکات مغفول و بعضاً تاریکی از این واقعه، همچنان بر تارک سالهای آغازین نهضت روحانیت خودنمایی می‌کند.