پیامدهای قیام پانزده خرداد 1342

15 خرداد 1342 قیامی بود که رهبری امام خمینی (ره) زمینه‌ساز آن شد و با دستگیری ایشان مردم نیز به‌پا خاستند و خواستار آزادی رهبر خود شدند. گرچه آنها با سرکوب شدید از سوی مأمورین نظام شاهنشاهی مواجه شدند و تلفات و خسارات سنگینی دیدند امّا به نتایج سودمندی نیز دست یافتند. در این مقاله درپی آن هستیم تا پیامدهای قیام مزبور را مورد بررسی قرار دهیم.

تاریخ شفاهی قیام 15 خرداد

اين حقيقت دارد كه تاريخ ملتها لزوما همان چيزي نيست كه به نگارش درآمده و يا در آثار تاريخي نمايان است. بخش اعظمي از تاريخ ناگفته‌هايي است كه در سينه افراد محفوظ است. پاره‌اي اوقات اهميت و ارزش تاريخي اين ناگفته‌ها به مراتب بيش از مكتوبات تاريخي است. امروزه تاريخ شفاهي كه به ناگفته‌ها و نانوشته‌هاي تاريخي مي‌پردازد اهميت و ارزش خود را به عنوان يكي از منابع مهم تاريخي اثبات كرده است. قيام خونبار 15 خرداد 1342، عليه نظام شاهنشاهي بخشي از تاريخ معاصر ايران است كه هنوز ناگفته‌ها و نانوشته‌هايي درون خود دارد. در مقالة حاضر كوشيده شده است گوشه‌هايي از قيام 15 خرداد از زبان شاهدان عيني ماجرا روايت شود.

تأملی بر عدم برگزاری اولین سالگرد قیام 15خرداد از سوی امام خمینی

بدرستی از قیام 15 خرداد سال 1342، می‌توان به عنوان طلیعه انقلاب اسلامی سخن گفت، چاپ و انتشار اسناد دستگاههای امنیتی و همچنین خاطرات دست‌اندرکاران وقایع نهضت در سالهای نخست آن، زوایای مختلف این قیام را آشکار کرده است. ولی با این احوال برخی نکات مغفول و بعضاً تاریکی از این واقعه، همچنان بر تارک سالهای آغازین نهضت روحانیت خودنمایی می‌کند.

تظاهرات خود جوش مردم در خرداد 1342

تظاهرات خودجوش مردم در 15 خرداد 1342، به قدري گسترده‌، عميق و توفنده برپا شد كه دستگاههاي اطلاعاتي‌، امنيتي و تبليغاتي رژيم پهلوي را به سردرگمي و تناقض‌گويي واداشت‌. ارتشبد حسين فردوست‌، به عنوان عالي‌ترين مقام اطلاعاتي رژيم‌، در بازگويي خاطرات خود از قيام 15 خرداد، با تأكيد بر غافلگيري و دستپاچگي دستگاههاي اطلاعاتي رژيم‌، از بي‌خبري و بهت‌زدگي امريكاييها و انگليسيها و سرويسهاي جاسوسي آنان خبر داده است‌. بنا به اظهارات فردوست «تا ظهر 15 خرداد، هم محمدرضا و هم امريكاييها و هم ِانگليسيها، تظاهرات را يك طرح براندازي وسيع و سازمان يافته مي‌دانستند و به شدت دستپاچه بودند... سرويسهاي اطلاعاتي امريكا و انگليس نيز مانند ساواك كاملاً غافلگير شدند.»

جنبش دانشجویی و تاثیر از آموزه‌های امام در جریان نهضت پانزده خرداد

جنبش و حركت سياسي در ميان دانشجويان ايران هم پاي تأسيس دانشگاه قدمت دارد. در عصر اختناق رضاخاني اين حركت‌هاي سياسي در خارج از كشور به ويژه فرانسه و آلمان رشد يافته بود. در ميان حركت‌هاي سياسي دانشجويان گرايش‌هاي چپ ماركسيستي كه هم روي كرد ضد رژيمي و هم ستيز با اسلام را به همراه داشت نخستين هسته‌هاي منسجم سياسي را با حمايت‌هاي شوروي تشكيل می‌داد. عزل رضاخان از قدرت و فضاي سياسي حاكم بر جامعه ايران در طي سال‌هاي 1320 تا 1332 كه مجال براي آزادي‌هاي سياسي و فعاليت احزاب را فراهم آورده بود سبب گرديد تا حركت‌هاي سياسي و مذهبي دانشجويان با گرايش‌هاي ملي رونق گيرد.

چند شهری بودن جنبشهای معاصر ایران

یکی از ویژگی‌های جنبشهای سیاسی معاصر ایران که مورد توجه برخی از صاحبنظران مسایل ایران نیز قرار گرفته است؛[1] گسترش آنها بر حوزه وسیعی از قلمرو جغرافیایی کشور و به تعبیر دیگر چند شهری بودن هریک از جنبش‌های متأخر نظیر قیام تنباکو (9 ـ 1308ق)، انقلاب مشروطه (29 ـ 1324ق)، جنبش ملی کردن صنعت نفت (32 ـ 1330ش) و انقلاب اسلامی (57ـ 1356ش) می‌باشد.

دانشگاه تهران و قیام پانزده خرداد

يكي از مقاطعي كه دانشگاه تهران در آن ايفاگر نقش ويژه‌اي شد قيام 15 خرداد 1342 بود. این قیام، یکی از برهه‌های حساس تاریخ ایران است که طبقات مختلفی از مردم در آن شرکت داشتند و دامنه‌ی وسعت آن، تعدادی از شهرهای کشور را در بر گرفت. در این حرکت دانشجويان به تبعيت از امام خمینی پاي در ميدان مبارزه با رژيم شاه گذاشتند. در اين مقاله به بررسي نقش دانشگاه تهران در قيام 15 خرداد پرداخته مي‌شود.

در آن نیمروز سوزان (گفتگو با آیت الله سید عزالدین حسینی زنجانی)

نقل حوادث و رويدادهاي مهم تاريخ معاصر با گويش كساني كه در متن اين وقايع بوده‌اند بسيار مستند و ارزشمند خواهد بود. از آنجا كه بسياري پانزدهم خرداد ماه 1342 را نقطه عطف شروع قيام خونين و اسلامي مردم ايران مي‌دانند در این مصاحبه با يكي از چهره‌هاي حاضر در متن رويداد تاریخی 15 خرداد 1342 ديدار كرده و حوادث 15 خرداد را با رويكردي نو و همراه جزئيات آن از زبان وي می‌شنويم.

دیدگاه رهبر جمهوری اسلامی ایران ، حضرت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای درباره 15 خرداد

در همین مقطع که همه‌ی محاسبات مادّی نشان می‌داد که آینده‌ی بشریت آن است، ناگهان حادثه‌یی اتفاق افتاد. این حادثه، در اول توجه دنیا را خیلی هم به خودش جلب نکرد؛ امّا برخلاف انتظار تفسیرکنندگان و بینندگان، روزبه‌روز حجم و معنا و محیط تسلط و تصرف او وسیعتر شد و ناگهان به یک انفجار در یک نقطه‌ی عالم منتهی گردید. آن‌وقت، صاحبان قدرت جهانی احساس کردند که تا حالا در ارزیابی این پدیده اشتباه می‌کردند. به فکر علاج افتادند،‌ ولی دیگر نتوانستند، آن حادثه چیست؟ حادثه‌ی نهضت روحانیت و نهضت دین در ایران در سال 1341.

زنان در قیام 15 خرداد

اگر به خوبی تاریخ را بررسی کنیم خواهیم دید که زیربنای هر اجتماع زن است و این زن است که میتواند یک اجتماع ایده آل یا عقب مانده بسازد.اما علی رغم نقش موثرآنان در تکوین تمدنها ،هنگامی که برای کشف حقایق صفحات تاریخ را ورق میزنیم با این واقعیت تلخ روبرو میشویم که تاثیر زنان درتاریخ مغفول مانده به گونهای که انگار در جریانهای بزرگ و سرنوشت ساز فاقد هرگونه ونقش و وظیفه ای بوده است.