قیام 15 خرداد 1342 ، روند ، بازتاب و نتایج

تعیین مبدأ تاریخ انقلاب اسلامی و نیز تبیین علل و عوامل پیدایش آن، بسته به منظری دارد که پژوهشگر در تحلیل رخدادهای پیش از انقلاب، برمی‌گزیند. در یک منظر، امام خمینی رهبر نهضت اسلامی به عنوان رکنی از ارکان نهضت قلمداد می‌گردد و پژوهشگر با غیریّت سازی از جایگاهی درباره این پدیده سخن می‌گوید تا قادر به فهم کلیت و اجزاء آن در عداد رخدادهای قبل و بعد از آن باشد، از منظری دیگر، پژوهشگر می‌کوشد تا تاریخ و علل و عوامل چنین رخدادی را نه از منظر خود بلکه از منظر رهبر انقلاب که عمل‌‌ِ «انقلاب» مخلوق و محصول درایت و مدیریت اوست، ردیابی نماید.

قیام 15 خرداد تجلی هویت ملی

ملي و ملي‌گرايي از واژه‌هايي است كه متأسفانه در تاريخ معاصر ايران از سوي كساني و يا گروه‌هايي به كار رفته است كه گرايش ناسيوناليستي افراطي داشته و يادآور تفاخر نژادي، باستان‌گرايي و اسلام‌ستيزي است. اگر واژه «ملي» را نه در معني متداول بلكه در معني اصلي به معني مردمي و چيزي كه تعلق به همه مردم دارد معنا كنيم كليه مبارزاتي را كه در تاريخ معاصر ايران صورت گرفته است مي‌توان حركت‌هاي مردمي و ملي ناميد؛ حركت‌هايي كه از تجلي يك كليت و روح منسجم و پويا «هويت ملي» حكايت دارد.

گزارش از طرح 15 خرداد در مصاحبه با آقای علی باقری

پژوهشگران تاريخ معاصر ايران معتقدند امام‌، آگاهانه و با پي‌ريزي برنامه‌اي بلندمدت به كادرسازي تربيت نيروهاي لازم براي پايه‌گذاري و اداره جامعه‌اي مبتني بر ارزشهاي مكتبي و ايدئولوژيك پرداختند و مسير هدايت را بر اساس برنامه‌اي مدون دنبال كردند. پس از پيروزي انقلاب اسلامي‌، پژوهشهاي مستمري درباره 15 خرداد صورت گرفت و آثار زيادي در اين باره انتشار يافت‌. و چه بسا تلاشها و پژوهشهايي هم انجام شد كه بنا به دلايلي از قافله نشر بازماند. مقاله حاضر گزارش و شرح آغاز و پايان پروژه‌اي بزرگ درباره واقعه 15 خرداد 1342 و انعكاس‌دهنده يكي از معدود كارهايي است كه در زمينه شناساندن اين واقعه مهم به نسلهاي بعد صورت گرفته است‌.

درباره يك دروغ؛ گفت و گو با حجت الاسلام سید هادی خسروشاهی

متن حاضر مصاحبه ای است با جناب آقاي سيدهادي خسروشاهي. موضوع اصلي اين مصاحبه‌، تحقيقي بود كه آقاي خسروشاهي در ردّ اتهام كمك مالي جمال عبدالناصر به نهضت اسلامي مردم ايران صورت داده‌، آن را در قالب يك كتاب منتشر كرده است‌. پس از قيام 15 خرداد، مقامات كشوري و امنيتي‌، همچنين رسانه‌هاي دولتي كمك‌هاي خارجي را يكي از عوامل بروز اين رويداد عنوان كردند و در پي تبليغ فراوان اين موضوع‌، خبر از فردي دادند كه حامل مبالغي براي كمك‌رساني به اين حركت بود و در فرودگاه تهران دستگير شد.

مروری بر زمینه‌ها و آثار قیام 15خرداد

در تاريخ پانزدهم مهرماه 1341 هيئت وزيران لايحة جديد تشكيل انجمنهاي ايالتي و ولايتي را تصويب كرد. در مصوّبة دولت براي اولين بار قيد «اسلام‌» از شرايط انتخاب‌كنندگان و انتخاب‌شوندگان برداشته شد و به جاي سوگند به قرآن‌، سوگند به «كتاب آسماني‌» آورده شد1. به دنبال اعلام تصويب نامة مزبور در جرايد، امام خميني علماي طراز اول قم را به نشستي دعوت كرد. در اين جلسه‌، كه در منزل آيت‌الله حائري تشكيل يافت‌، شخصيتهاي زير حضور داشتند

نقش لوطیان موافق ومخالف رژیم در قیام 15 خرداد

در صحنه سیاسی و اجتماعی ایران همواره گروهی حضور داشته‌اند که از آنان با نام «لوطی»، «ورزشکاران زورخانه‌ای»، و در برخی منابع با عناوینی جون اجامر و اوباش و... یاد می‌کنند.1 این قشر در دوران پهلوی دوم نقش زیادی در سیاست ایفا کردند و این وضعیت بعد از کودتای 28 مرداد بیشتر نمایان شد؛ زیرا بعد کودتا فاصله بین رژیم و مردم روز به روز بیشتر می‌شد. از این‌رو حاکمیت بیش از گذشته به حضور آنها در صحنه نیاز داشت. لوطی هم به نوبه خود از این امتیاز بهره برده و در بیشتر امور مشارکت و مداخله می‌کردند. در هر صورت، آنها خود را فدایی اعلی‌حضرت می‌دانستند و وظیفه خطیری برای پر کردن شکاف بین شاه و ملت برعهده داشتند و در مواقع نیاز مانند روز 28 مرداد به خیابانها ریخته و اعلام وفاداری می‌کردند.

نقش زنان در تظاهرات پانزده خرداد

در تظاهراتی که در 15 خرداد در تهران برپا شد، زنان نقش بسزایی ایفا کردند و تعدادی از شهدا و مجروحان این دو روز را زنان تشکیل می‌دادند. از 23 نفر مجروح و مصدومی که به بیمارستان سینا منتقل شدند، چهار نفر زن بودند که یک نفر آنان شهید شد. در بیمارستان فیروزآبادی از میان 19 نفر، در بیمارستان پهلوی (جاده‌ کرج) از 17 نفر و در بیمارستان شفا یحیائیان از میان 19 نفر، یک نفر زن بود. در مجموع، در این چهار بیمارستان، هفت نفر از مجروحان زن بودند و این نشان‌دهنده‌ حضور فعال زنان در تظاهرات بود.[1]

نقش قیام 15 خرداد در روند فعالیت‌های سیاسی دانشجویان ایرانی خارج از کشور

یکی از تاثیرگذارترین اقشار جامعه در عصر جدید دانشجو و دانشگاه می‌باشد. این دو مقوله که از پدیده‌های نو اجتماعی هستند، دارای تاثیراتی در جوامع غربی و شرقی می‌باشد که در نگارش تاریخ هر منطقه‌ای ناچار باید فصلی از آن را به این مقولات اختصاص داد. دانشگاه و دانشجویان به مرور به بازیگران مهم در عرصه سیاسی و اجتماعی بدل شدند که هنوز هم این تاثیرگزاری را حفظ کرده‌اند.

نقش نهضت عاشورا در قیام 15خرداد و انقلاب اسلامی

در تاريخ تشيع به جنبش‌ها و نهضت‌هايي بر مي‌خوريم، كه اساسي ترين ايدئولوژي آنها، نظام ايدئولوژيك نهضت امام حسين(ع) در واقعه كربلا مي باشد. نگاهي به اين انقلاب هاي ظلم ستيز و در رأس آن انقلاب اسلامي ايران، جنبه‌هاي عميق قيام عاشورا را آشكار مي سازد. مطالعه و تعمق در اين حركت بنيادين يكي از اهداف اين مقوله است، علاوه بر آن در صدد هستيم، ضمن پرداختن به مباني نظري و تئوريك انقلاب‌ها، حتي المقدور زمينه هاي تبعيت انقلاب اسلامي را از قيام عاشورا روشن كنيم.

نگاهی به ایام محرم 1342 به عنوان زمینه ساز قیام پانزده خرداد

همه بارها شنيده‌ايم كه انقلاب اسلامي ايران از سوي مردم و رهبران قيام نهضت حسيني (ع) خوانده شده كه تماشاگر ندارد و ايام محرم و عاشورا مهم‌ترين روزهاي انقلاب را شامل شده است. خوبست كه كمي به عقب برويم و به سال‌ها قبل از انقلاب نگاهي بياندازيم. به دوره‌‌اي نظر افكنيم كه به قيام عمومي مردم ايران در پانزدهم خرداد 1342 ختم شد و فصل مهمي در تاريخ مبارزات ديني ـ ملي گشود. واقعه مدرسه فيضيه زمينه‌اي براي سياسي كردن هرچه بيشتر محرم سال 1342 بود. امام از هيات مذهبي و مداحان و خطبا خواسته بودند كه مسائل جاري كشور را مطرح كنند و يزيد زمان را براي مردم معرفي سازند. از همين رو روضه فيضيه در منابر و مداحيهاي محرم ‌آن سال جاري شد و قم به عنوان دشت كربلا در شعارها و مرثيه‌ها مطرح گردد. در مقاله زير چگونگي تأثير عزاداريهاي محرم سال 1342 بر قيام 15 خرداد كه خود زمينه‌ساز تاريخي انقلاب اسلامي 1357 گرديد را بيشتر و دقيق‌تر مطالعه خواهيد نمود.