نقش روحانیون و بازاریان در انقلاب اسلامی

نقش روحانیون و همکاران نزدیک آنان، یعنی بازاریان، با توجه به عدم برجستگی آنان در سالهای قبل از سال 1978 و آنگاه نقش بزرگ آنان در حوادث این سال، اهمیت ویژه ای دارد . بدون تردید، در جریان سالهای اخیر نوعی احیاء احساسات مذهبی در جریان بوده است ولی اگر حوادث سال 1978 را بر اساس معیارهای مطلق مذهبی تجزیه و تحلیل کنیم یا مفهوم «انقلاب اسلامی» را بنحوی که رهبران مذهبی مطرح می کنند بپذیریم، مسلما کاری گمراه کننده کرده ایم . چنین تعیین خصوصیتی درست بهمان شکل که شاه مخالفان خود را «مرتجعین مذهبی» می نامید، باعث ابهام در تجزیه و تحلیل عوامل مادی بسیار عمیق، یعنی عوامل اجتماعی و اقتصادی، می شود که زیر بنای این جنبش و ماهیت خاص ائتلاف طبقاتی موجود در آن را تشکیل می دهد

عیدانه پانزدهم خرداد

در کشور اسلامی ایران، عید فطر یکی از مهم ترین مناسبت های مذهبی است که به نوعی نماد وحدت و همدلی مسلمانان نیز محسوب می شود. برپایی نماز جماعت عید سعید فطر نقطه عطف این وحدت و یکرنگی است. در این مقاله قصد داریم، نگاهی به روزهای منتهی به عید سعید فطر در سالهای 1340 تا 1343 و همچنین روزهای اول و دوم شوال در این سالها بیاندازیم. سالهایی که کم کم مردم به فکر همدلی و اتفاق مستحکم دیگری افتادند و به رهبری روحانیت، نهضتی را آغاز کردند که منجر به پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 گردید.

امام خميني از بازداشت تا آزادي

از 15 خرداد 1342 تا 15 فروردين 1343، امام خميني به مدت 10 ماه در بازداشت و حصر رژيم شاه بودند. امام اين مدت را در 5 نقطه گذراندند كه عبارتند از: زندان باشگاه افسران، زندان قصر، زندان عشرت‌آباد، منزلي متعلق به ساواك در داووديه تهران و منزل ديگري در قيطريه. طي اين مدت حكومت شاه با دردسرهاي فراواني مواجه بود. اين دردسرها اشكال گوناگوني داشت. در اين مدت واكنش‌هاي گسترده‌اي از سوي شخصيت‌ها و مجامع روحاني نسبت به بازداشت امام و ساير زندانيان سياسي 15 خرداد ظاهر شد.

مهاجرت به تهران

قتل عام و سرکوب شدید قیام 15 خرداد به همراه بازداشت امام خمینی و دیگر علما توسط رِژیم شاه، که خود نشان از رویارویی آشکار حکومت با نیروهای مذهبی به‌ویژه بعد از کشتار مدرسه‌ی فیضیه داشت، واکنش‌های زیادی را در داخل و خارج از ایران نسبت به این وقایع برانگیخت؛ روحانیون و حوزه‌های علمیه داخل و خارج از کشور در صدر این واکنش‌ها، به طرق مختلف، اعتراض خود را به اقدامات رژیم نشان دادند و خواستار آزادی امام خمینی و دیگر علما شدند. نوشتار حاضر به بررسی چگونگی این واکنش‌ها اختصاص دارد و نحوه‌ی برخورد علما و نیروهای مذهبی داخل و خارج از کشور را در جریان حوادث 15 خرداد 1342 مورد بررسی قرار داده است.

به یاد دانشمند گمنام میرزا عباسقلی وقایعی از نوادگان میرزا صادق مروزی وقایع نگار

نام میرزا عباسقلی وقایعی برای فرهیختگان و فرزانگان نامی آشناست. مرحوم میرزا عباسقلی وقایعی دانشمند وادیب توانایی بود که نیاکان وی از مفاخر ملی ایران به حساب می آیند. زندگی وحیات مرحوم وقایعی از ابعاد مختلف قابل بررسی و توجه است از منظر علمی و ادبی، استادی در انواع خطوط اسلامی، از جنبه اخلاقی، از منظر انقلابی و جزء اولین پدران شهید تاریخ انقلاب اسلامی در تبریز بودن. پر واضح است در این مجال جز طرح کلی حیات وی به جزییات نمی توان پرداخت. آذرماه گذشته بیست ویکمین سالگرد ارتحال این عالم ودانشمند وارسته بود.

حزب زحمتکشان در مواجهه با نهضت اسلامی

حزب زحمتکشان ملت ایران به رهبری دکتر مظفر بقایی از احزابی بود که در دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت در اواخر دهه 1320 پا به عرصه وجود گذاشت. مواضع این حزب به شدت متأثر از دیدگاهها ومواضع رهبری آن بود. بقایی با پذیرش اصل نظام سلطنتی، نسبت به تحولات سیاسی مواضع گوناگون و اعوجاج گونه ای داشت که گاه مورد تعجب و اعتراض برخی از اعضای حزب قرارمی گرفت.فعالیتهای حزب زحمتکشان پس ازکودتای 28 مرداد1332با همان رویه ادامه یافت و حزب با وجود قلت اعضا در برخی تحولات اعلام موضع می کرد. باآغاز نهضت اسلامی روحانیون، حزب بقایی مواجه با فضای سیاسی جدیدی گردید و به ناگزیر مواضعی اتخاذ کرد. در این پژوهش مواضع و دیدگاههای بقایی و حزب زحمتکشان در خلال سالهای 1341تا1343 مورد توجه قرار گرفته است.

نهضت آزادی و پانزدهم خرداد

بدون هیچ شک و تردیدی خوانندگان گرامی درباره هر دو عبارتی که در بالا پیش و پس از حرف «و» قرار گرفته است، آگاهیهای زیادی دارند. و به جرأت می‌توان گفت که آگاهیهای تعدادی از آنان جامع و کافی است. بنابراین در این مقال قصد پرداختن به موضوعاتی چون سازمان نهضت آزادی یا قیام پانزده خرداد 1342 را نداریم. بلکه قصد داریم به موضوعاتی بپردازیم که رشته‌های پیوندی میان جمعیت نهضت آزادی ایران و قیام پانزده خرداد را بیان خواهند نمود و امید است در این راه حق مطلب را ادا بنماییم. برای فهم نقشی که جریانها و گروههای متعدد در شکل‌گیری قیام پانزده خرداد 1342 داشته‌اند شیوه‌های مختلفی وجود دارد که متناسب با سبک و سلیقه‌های مختلف، یک یا چند گونه آنها مورد پسند افراد مختلف است. برخی قیام پانزده خرداد را به عنوان ملاک و مبنای اصلی محل توجه و مداقه قرار می‌دهند و در ادامه‌ تأثیراتی را بررسی می‌کنند که قیام مزبور در دیگر دسته‌ها نهاده است. بعضی دیگر هم نقشی را وامی‌کاوند که گروه و جمعیتی در پیش‌برد اهداف قیام پانزده خرداد ایفا کرده‌ است. اما روشی که در این مقاله در نظر گرفته شده اندکی متفاوت است

همگامی هیئت های موتلفه با نهضت اسلامی

از سال 1341 و هم‌زمان با آغاز مخالفت علنی امام خمینی علیه رژیم پهلوی درجریان لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید، سه هیئت مذهبی در بازار تهران، تصمیم گرفتند فعالیتهای خود را در مقابل سیاستهای اسلام‌‌زدایی رژیم پهلوی، سازمان یافته‌تر کنند.هر یک از هیئت‌های یاد شده، نخست به صورت مستقل، با امام خمینی رابطه برقرار کرده و در نشر اعلامیه های ایشان علیه اصول شش‌گانة انقلاب سفید و رفراندوم آن، همکاری کردند. این همکاری تا سال 1342 ادامه یافت و در نخستین روزهای این سال، اعضای هیئت‌های بازار تهران، توزیع و نشر اعلامیه معروف امام را با عنوان «شاهدوستی یعنی غارت‌گری» و برگزاری مراسم برای شهدای فیضیه، بر عهده گرفتند. گفته می‌شود در یکی از همان روزها، به توصیه امام تصمیم گرفتند. با توجه به هدف مشترکی که دارند، با یکدیگر متحد شوند و با سازماندهی واحد، به فعالیتهای خود، ادامه دهند. سران سه هیئت، با یکدیگر به مشورت پرداختند و تشکل خود را با عنوان «هیئت‌های مؤتلفه اسلامی» نام‌گذاری کردند.

استقلال طلبی در روز 13 آبان

13 آبان 1343 روز تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه است. یک سال و نیم پیش از این تاریخ، امام خمینی(ره) در پی سخنرانی شدید‌اللحنی علیه رژیم شاه، شبانه در قم‌ دستگیر و به تهران منتقل شدند که این واقعه قیام تاریخی 15 خرداد 1342 را در پی داشت. امام خمینی(ره) پس از تحمل مدتی حبس و حصر، پس از آزادی در 18 فروردین 1343، به قم بازگشته مخالفتها و اعتراضات خود علیه سیاستهای دولت وقت را از سرگرفتند. یکی از مهم‌ترین مصوبات مجلس در 1343ش را می‌توان لایحه کاپیتولاسیون دانست. این قانون به کلیه مستشاران نظامی امریکا در ایران مصونیت قضایی می‌داد و در واقع حقی بود که به اتباع امریکایی ساکن ایران داده شد تا در صورت ارتکاب جرم، نه در محاکم و دادگاههای ایران بلکه در امریکا محاکمه شوند.

وداع با فصل آغاز و انجام - به مناسبت وداع با پائیز

فصل پائیز در تقویم طبیعت، زمانی است برای انجام و اتمام ماموریت دست طبیعت تا در این بازه زمانی، هرچه که کشته و کاشته شده، یا درو شود و یا فرو بریزد. اما پائیز در تاریخ نگاری نهضت اسلامی معنای دیگری دارد. پائیز فصل آغاز و انجام است. فصلی است که اولین جرقه نهضت اسلامی در سال 1341 زده شد و اولین جوانه انقلابی عظیم و تاریخی ریشه دواند. در همان سال بود که با اعتراض مجتهدی بزرگ و رهبری انقلابی علیه لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی، مردم متوجه آغاز حرکتی شدند که سالها در دل آرزویش را می پروراندند.