در آن هوای گرگ و میش (ماجرای دستگیری امام خمینی (ره) و مهاجرت علما به تهران در سال 1342 ش)

در مبارزات بزرگ و تاریخی و در سرگذشت مردمان تاریخ‏ساز نقطه‏های عطفی وجود دارد که تحقیق و تامل در آنها مسیر جریان‏شناسی و انقلاب‏شناسی را هموار می‏کند. دستگیری و بازداشت رهبران مبارز از جمله این نقاط عطف است که مبارزین و حکومت را پنجه در پنجه می‏سازد. دستگیری حضرت امام خمینی(ره) در شب نیمه خرداد سال 1342 بی‏شباهت با دستگیری رهبر و مبارز آزاده و سلف او مرحوم سیدحسن مدرس نبود؛ اما واکنش مردم و نخبگان جامعه نسبت به وضعیت به وجود آمده برای امام و مدرس تفاوت داشت. شاید هم مردم با به یادآوردن خاطره تلخ تنها گذاشتن مدرس و عدم ایستادن در مقابل عمل جابرانه رضاخان و در نتیجه به شهادت رسیدن آن اسوه کم‏نظیر بود که در وضعیت جدید به وجود آمده برای رهبرشان جای هیچ‏گونه کوتاهی و درنگ نمی‏دیدند. این مقاله نگاهی دارد به جریان دستگیری امام و واکنشهای مردم و علما در روزهای پس از آن

کارت تبریک سال نو با تصویر امام خمینی(ره)

اولین بار در نوروز سال 1343 بود که کارتهای تبریک نوروزی با تصویر امام خمینی(ره) تهیه و طراحی شدند. این کارت ها زمانی طراحی شدند که امام خمینی (ره) آخرین روزهای حبس و حصر در تهران را می گذراندند و طی مدت کوتاهی صدها هزار نسخه از آنها مخفیانه تکثیر گردید. با نزدیک شدن به نوروز پنجاهمین سال آغاز نهضت اسلامی، بر آن شدیم تا از طریق بازنشر تعدادی از این کارتهای تبریک و تقویمها، گذری بر حال و هوای نوروزی سالهای آغازین نهضت اسلامی داشته باشیم.

علما جشن نوروز را تحریم کردند

در روز ۲۸ اسفند ۱۳۴۱ آیت‌الله میلانی جشن نوروز را تحریم کرد. در آن سال، مردم که بنا به سنت گذشته همه ساله حلول سال نو و آغاز بهار را جشن می‌گرفتند، در اعتراض به برگزاری رفراندوم انقلاب سفید شاه، به پیروی از حکم مراجع و علمایی چون امام خمینی و آیت‌الله میلانی نوروز را جشن نگرفتند. در مدرسه‌های علوم دینی به همین مناسبت پرچمی سیاه به اهتزاز درآمد که بر روی آن قید شده بود: امسال مسلمین عید ندارند. بسیاری از روحانیان نیز نوار سیاه رنگی به نشانه عزا بر سینه خود نصب کرده بودند.

مهاجرت آیت الله میلانی به تهران؛ فصلی نو در حیات سیاسی ایشان

پس از قیام پانزده خرداد رژیم عده زیادی از روحانیون را بازداشت کرد.از جمله‏ بازداشت‏شدگان امام و آیت اللّه سید حسن طباطبایی قمی بودند.دستگیری و زندانی کردن علما باعث شد تا شور و هیجان عجیبی بر مردم و حوزه‏های علمیه سراسر کشور از جمله مشهد حکمفرما گردد.این حادثه نه تنها نیروهای انقلابی را به واکنش واداشت بلکه علمایی را که به‏ نوعی با دربار ارتباط داشتند نیز به تحرک وادار کرد.چناچه میرزا احمد کفایی و فقیه سبزواری‏ طی ملاقات با عزیزی استاندار خراسان و نایب التولیه آستان قدس رضوی در باغ ملک آباد مشهد از ایشان خواستند تا اقدامات لازم را برای آزادی علمای بازداشت شده فراهم سازد.در میان علمای مشهد نقش آیت اللّه سید محمد هادی میلانی از دیگران پر رنگ تر بود.ایشان‏ طی اعلامیه‏ای به سید جلال الدین تهرانی،که رابطه نسبتا خوبی با رژیم داشت از او خواست تا ضمن نظارت بیشتر علما بر قوانین،از هر کوششی برای آزادی علما و دیگر زندانیان،از اهل علم‏ و محترمین،دریغ نکند.

15 خرداد، ظهور گفتمان تازه در جنبش های اجتماعی ایران

بازخوانی رویدادهای تاریخی برمبنای رابطه متن و زمینه متن به عنوان روش تحلیل گفتمان،یکی از راه‏های نقد رخدادهای تاریخی است.این روش درحال‏حاضر در بسیاری از پژوهش‏های اجتماعی و تاریخی استفاده می‏شود.در این مقاله یکی از فرازهای مهم تاریخ معاصر ایران یعنی سخنرانی تاریخی‏ امام خمینی در فروردین سال 1343 که موجب تبعید معظم له از ایران شد براساس روش تحلیل گفتمان‏ مطالعه و بررسی می‏شود.این روش برای ما مسلمانان(به‏ویژه شیعیان)که قرن‏هاست با استنباط احکام شرعی و تفسیر سر و کار داریم و می‏دانیم که بدون آشنایی با علم اصول و قواعد عمومی آن نمی‏توانیم به وادی فقه و فقاهت، تفسیر قرآن و کلام معصومین و نگهداری فضای عمومی زندگی مسلمانان گام بگذاریم و در محدوده‏ متون پژوهش کنیم،روش ناآشنایی نیست.

نقش دانشجویان دانشگاه تهران در نهضت 15 خرداد

قیام 15 خرداد 42 که در اعتراض به دستگیری حضرت امام خمینی و در حمایت از نهضت ایشان صورت گرفت از نقاط عطف و حساس تاریخ معاصر ایران است. این قیام حرکتی عمومی علیه رژیم شاه بود که علاوه بر آن که شهرهای حساس و پایتخت را در بر گرفت و تبدیل به جنبشی چند شهری گردید، دانشجویان و دانشگاهیان نیز همراه توده‏ی مردم در آن نقش داشتند، از این میان، نقش دانشجویان دانشگاه تهران برجسته و قابل ملاحظه است. این مقاله به بررسی و ارزیابی نقش دانشجویان دانشگاه تهران در جنبش فراگیر 15 خرداد 42 پرداخته است.

نگاهی موشکافانه به واقعه حمله به فیضیه و دلایل آن

واقعه يورش نظاميان حكومت شاه به مدرسه فيضيه قم در سالروز شهادت امام جعفر صادق (ع) در سال 1342 هر چند تصوير تلخي بر خاطره انقلاب اسلامي باقي گذارده ولي سرمنشأ بسياري از رخدادهاي سياسي در روند انقلاب است. با نزدیک شدن به سالروز این واقعه، بر آن شدیم که مروری بر علل و چند و چون آن بکنیم. اما براي كشف ريشه‌هاي اين واقعه خونين بايد كمي به عقب بازگرديم و حوادث سالهاي 1340 به بعد را مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار دهيم.

روضه فیضیه(مروری بر زمینه ها و پیامدهای فاجعه حمله به مدرسه فیضیه فروردین 1342)

حمله ماموران رژیم ستم شاهی به مدرسیه فیضیه قم در دوم فروردین سال 1342 به خودی خود، در زمره تلخ ترین و عبرت انگیزترین وقایع تاریخ معاصر است. یورش به مهمترین مرکز علمی آموزشی دینی کشور از سوی عمال شاه، نشانگر اعماق دینی فرهنگی نهضت اسلامی مردم ایران بود. سوال بنیادین مقاله این است که واقعه مدرسه فیضیه قم در دوم فروردین 1342 چه نقشی در تثبیت رهبری سیاسی و مرجعیت امام خمینی ایفا کرد؟ برای پاسخ به این سوال ضمن بررسی مختصر چالش حاصله بین روحانیت و نظام حاکم، به بازکاوی واقعه مذکور پرداخته و سلسله تحولات حد فاصل آن واقعه تا چهلم شهدای آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم.

انقلاب سفید

در ششم بهمن 1341 رفراندوم اصول شش‌گانه برگزار شد و حکومت مدعی شد که 9/99 درصد مردم به این اصلاحات رأی مثبت داده‌اند. بعدها محمدرضا پهلوی اصول دیگری نیز به مفاد شش‌گانه اضافه کرد؛ به طوری که تا سال 1357 ش این موارد به نوزده اصل رسید. نخست اصول شش‌گانه به «انقلاب سفید» معروف شد ولی در مراسم دهمین سالگرد انقلاب در سال 1351 ش محمدرضا پهلوی به آن عنوان «انقلاب شاه و ملت» داد و از آن پس به این نام معروف شد. انقلاب سفید و مخالفتهایی همه جانبه مردم و روحانیت با آن، یکی از مهمترین حوادث زمینه ساز قیام 15 خرداد بود. به همین مناسبت بر آن شدیم تا مقاله انقلاب سفید را از میان مقالات جلد اول دایره المعارف انقلاب اسلامی - نگاشته شده در دفتر ادبیات انقلاب اسلامی - انتخاب کنیم و در اختیار خوانندگان سایت پانزدهم خرداد 42 قرار دهیم.

کتابشناسی انقلاب سفید

اصول انقلاب سفید در ظاهر اصول خوبی به نظر می رسید؛ ولی، از آنجا كه این اصول در واقع توسط آمریكا طراحی و به سران كشورهای وابسته به غرب و جهان سوم توصیه شده بود و بدون در نظر گرفتن شرایط خاص سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران برنامه‌ریزی شده بود، لذا حاوی جنبه‌های ضدمذهبی بوده و به دلیل تامین منافع بیگانگان، استقلال كشور را خدشه دار و امنیت و منافع ملی ایران را نقض می‌كرد و هدف آن گسترش نفوذ آمریكا و اسرائیل و تحكیم و تثبیت موقعیت قدرت شخصی شاه و دربار وی در مقابل تضعیف و سركوب نیروهای ملی و مذهبی مبارز و به ویژه روحانیت بود. در این مقاله سعی شده مهمترین کتابهایی که از ابتدا تا کنون به انقلاب سفید پرداخته اند را به شما معرفی کنیم.