لحظه به لحظه قیام 15 خرداد، اسناد سخن می گویند

حوادث پانزده خرداد همیشه به اجمال بازگو شده‏ اند و چه ‏بسا مورخین خودفروخته یا گمراهی که این حوادث را کور و بی‏جهت قلمداد کرده‏اند،حال آنکه قهرمانان این روزها خوب می‏دانستند که با چه داعیه‏ای بیرون آمده‏اند.چنانچه تا سالها بعد،از این داعیه‏ باز نگشتند و منصرف نشدند.تا آنکه بالاخره خون‏های بناحق ریخته در 15 خرداد را با انقلاب الهی خویش جبران نمودند و بذر قیام خونین پانزده خرداد را در طراوت و باروری‏ درخت انقلاب اسلامی به بار نشاندند. انعکاس وقایع نیمه خرداد 42 در اسناد ساواک،جلوه‏هایی مکتوم از این ایام است که‏ بخشهایی از آنرا برگزیده‏ایم.این گزیده بخش کوچکی از محتویات اسناد بررسی شده را با خود دارد و اسناد بررسی شده،بخش کوچکی از همهء مجموعه است.به این ترتیب چند نمونه را از صدها برگ سند برگزیده‏ایم که خود نمونه‏ای از دهها هزار برگ سند و تحلیل‏ است.باشد که این اوراق،راهی به عمق کهکشان عظیم خرداد باشد.

دستگیری حضرت امام خمینی و قیام 15 خرداد 42، به روایت اسناد ساواک

با انعکاس خبر دستگیری امام در پانزدهم خرداد 1342، جای‏جای ایران،صحنه تظاهرات و اعتراض علیه این عمل ننگین می‏شود و مزدوران شاه،شتابزده و مبهوت،به مقابله با مردم‏ می‏پردازند.در بین شهدای روز 15 خرداد،تعدادی کودک نیز به چشم می‏خورند که‏ هدف گلوه سفاکان شاه قرار گرفته و به شهادت رسیده‏اند. در میان اسناد بجای مانده از سازمان امنیت شاه درباره قیام و امام قیام، نکات بسیار مهمی به چشم می خورند. گزارشهایی از مأمورین نفوذی‏ ساواک موجود است که حاکی از شخصیت والا و عظمت و استواری حضرت امام‏ می‏باشد.تا جایی که عوامل شاه نیز لب به اعتراف گشوده‏اند. مهم‏تر از همه اینکه در بین اسناد ساواک و رژیم شاه،هیچ سند،اعتراف و یا گزارش مستند از تحویل پول توسط افراد بیگانه به برپاکنندگان قیام 15 خرداد به چشم‏ نمی‏خورد.مؤید مطلب فوق،اطلاعاتی است که ساواک در مورد شخصیت حضرت امام، برای ارائه به روسای خویش تهیه کرده است و در آن جز عظمت و اقتدار امام،هیچ به‏ چشم نمی‏خورد.

نقش دانشجویان دانشگاه تهران در نهضت 15 خرداد

قیام 15 خرداد 42 که در اعتراض به دستگیری حضرت امام خمینی و در حمایت از نهضت ایشان صورت گرفت از نقاط عطف و حساس تاریخ معاصر ایران است. این قیام حرکتی عمومی علیه رژیم شاه بود که علاوه بر آن که شهرهای حساس و پایتخت را در بر گرفت و تبدیل به جنبشی چند شهری گردید، دانشجویان و دانشگاهیان نیز همراه توده‏ی مردم در آن نقش داشتند، از این میان، نقش دانشجویان دانشگاه تهران برجسته و قابل ملاحظه است.این مقاله به بررسی و ارزیابی نقش دانشجویان دانشگاه تهران در جنبش فراگیر 15 خرداد 42 پرداخته است.

اسطوره های جنبش دانشجویی: مروری بر عوامل و پیامدهای تعامل دانشگاهیان و روحانیان نوگرا در سالهای 1340- 1343

هرچند طی چند دهه فعالیت ضددینی و غربگرای پهلوی اول و دوم، ابتدا حرکتهای دینی در میان دانشجویان کمرنگ جلوه می‏کرد، لکن دغدغه مشترک روحانی و دانشجو برای سقوط رژیم استبدادی و وابسته شاه از یک‏سو و تبیین تعالیم اسلامی بر اساس مقتضیات و نیازهای نوپیدای زمانه از سوی متفکرانی چون استاد شهید مطهری، به تدریج رویکرد دانشجویان به اسلام سیاسی را در دستیابی به آرمانهای خود تغییر داد.سوال بنیادین مقاله این است که دانشگاهیان نزدیک یک دهه بعد از کودتای 28 مرداد 1332 در مواجهه با نهضت روحانیت، چه موضعی در پیش گرفتند؟ در آن سالها مبانی مبارزات سیاسی آنها و همچنین، ظرفیتهای بالقوه و بالفعل این نهاد بر چه اصولی استوار بود؟ و نهایت، اینکه چگونه زمینه‏ها، علل و پیامدهای رویکرد آنان به نهضت مذکور، فراهم شد؟

مرجعیت سیاسی شیعه: نگرشی اجمالی بر نقش آیت الله العظمی بروجردی در احیای حرکت فکری و سیاسی حوزه

باز خواندن احوال و آثار مرجع بزرگی چون آیت‏الله العظمی سیدمحمدحسین بروجردی(ره)، تنها درک یک شخصیت برجسته تاریخ نیست بلکه فهم و درک نهاد بزرگ و پراعتبار مرجعیت در روزگار متلاطم معاصر است. یکی از محورهای مطالعاتی اندیشه سیاسی شیعه، و به ویژه پژوهش در باب تحولات حوزه‏های علمیه، مباحث مربوط به مرجعیت و حضور آن در عرصه‏های سیاسی ـــ اجتماعی است. از همین رو مطالعه مطلب زیر را به حضورتان تقدیم می‏کنیم که مرجعیت سیاسی شیعه از زمان تاسیس و تجدید حوزه علمیه قم تا مرجعیت حضرت امام(ره) را تحلیل و بررسی نموده است.

پانزدهم خرداد از نگاه تاریخ نگاران

این مقاله نگاهی متفاوت به ریشه های قیام پانزدهم خرداد و نتایج دارد. به این صورت که ابتدا تمامی حوادث منتج به پانزدهم خرداد و خود قیام بررسی شده و در لابه لای این بررسی، گفته هایی از تاریخ نگاران حوزه انقلاب اسلامی درباره این حوادث ذکر می شود. این نوع نگارش رنگ و بوی نو و متفاوتی به مقاله داده است و باعث شده جذابیت و اطلاعات مفید مقاله بیشتر نمود پیدا کنند. بررسی اقشار، احزاب و گروههای مختلف شرکت کننده در قیام 15 خرداد، از دیگر نکات مثبت این مقاله است.

محرم در آئینه اسناد

نهضتی که امام حسین(ع)در سال 61 هجری پایه‏گذار آن بود،در طول تاریخ هماره عامل‏ هراس و وحشت حکومتهای ظلم‏پیشه بوده است.از این‏رو،قدرتمندان و مستبدان همیشه‏ سعی داشته‏اند با مکتوم نگاه داشتن پیام کربلا یا انحراف در شعائر گرامیداشت آن،تودهء مردم‏ را از درک حقیقت دور نگاه دارند.اما قرنها پس از واقعه شهادت سرور آزادگان،راه او رهروان‏ تازه‏ای یافت.ملت مسلمان ایران به رهبری قائد بزرگ شیعه،یک بار دیگر عاشورا را احیا کردند و با سرنگون کردن حکومت مستبد زمانه،بار دیگر ثابت نمودند که«خون بر شمشیر پیروز است». در مقاله حاضر برآنیم تا نخست به‏طور اجمالی به جریان انتقال مکتب امام حسین به نسل‏ انقلابی ایران بپردازیم و سپس مراحل تکوین نهضت را با الهام گیری از پیام عاشورا و بهره‏وری‏ از ایام محرم و صفر،با تکیه بر اسناد موجود در بایگانی مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی،بررسی نماییم.

گامی دیگر به سوی انقلاب اسلامی، تاملی در کاپیتولاسین دوم (1343 ش)

سابقه کاپیتولاسیون در ایران به عهد حاکمیت قاجارها و قرارداد ننگین ترکمنچای، که بین ایران و روسیه در سال 1828 منعقد گردید، باز می‏گردد. در فصول هفتم و هشتم این قرارداد، به طور واضح به اعطای حق قضاوت کنسولی به روسیه اشاره شده است. در مقاله زیر ریشه و تاریخچه کاپیتولاسیون در دنیا و سپس در ایران بررسی می شود و آنگاه تمرکز قلم بر روی سالهای اغازین دهه 1340 بیشتر می شود که احیای مجدد کاپیتولاسیون و یا همان کاپیتولاسیون دوم باعث شعله ور شد آتش خشم مردم و دوانده شدن خون تازه به رگهای نهضت اسلامی گردید.بررسی دلایل و تبعات کاپیتولاسیون دوم از جمله نکات بارز این مقاله است.

نگاهی گذرا به مخالفت روحانیون و اسلامگرایان با لوایح انقلاب سفید در دوره نخست وزیری اسدالله علم (تیر 1341 - 15 خرداد 1342)

با آغاز جنگ سرد میان دو بلوک شرق و غرب و طرحهای گسترده‏ای که هر دو بلوک‏ برای سیطره دوباره بر بخشهای مختلف جهان در پیش گرفتند،موضوع نفوذ و حضور روزافزون و در عین حال پایدارتر آمریکا به عنوان سر دسته بلوک غرب در کشورهای‏ اقماری که اساسا هم عقب افتاده بودند و هم به لحاظ سیاسی وضعیت شکننده‏ای‏ داشتند،به سرعت مورد توجه سیاستگذاران آن کشور هم قرار گرفت.در همین راستا بود که به زودی کارشناسان و تئوری‏پردازان آمریکا و غرب جهت پیشگیری از نفوذ شوروی و اندیشه‏های کمونیسم در کشورهای موسوم به جهان سومی که تحت سیطره آن کشور قرار گرفته بودند،برنامه‏های اصلاحی متعددی در امور مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ارائه دادند و خواستار اجرا شدن آنها در کشورهای هدف شدند. اما در ایران این طرح ها به محض اجرا با مخالفتهای داخلی مردم مواجه شدند که روحانیون در صدر این مخالفتها قرار داشتند. این مقاله نگاهی دارد به دلایل و عواقب مخالفتهای روحانیون با انقلاب سفید، بویژه در دوره نخشت وزیری امیر اسدالله علم.

نهضت امام خمینی و قیام عشایر جنوب

مقاله حاضر گزیده‏ای از کتاب قیام عشایر جنوب که طی آن به نقش‏ و تأثیر نهضت امام خمینی،در ایجاد و استمرار قیام عشایر جنوب پرداخته است. این مقاله -به اختصار- به نقش روحانیت مبارز و در رأس آن امام خمینی-در آغاز و انجام‏ قیام عشایر جنوب، طی سالهای 1341 تا 1343 پرداخته است و اصالت دینی حرکت عشایر را به تصویر کشیده است.با کمال تأسف،قیام عشایر جنوب در سالهای یادشده،تاکنون، طرف توجه قرار نگرفته و بنا به دلایل مختلف،آن‏گونه که شایسته آن بوده و هست،بازگو نگردیده است.اسناد موجود بیان می‏کند که قیام عشایر جنوب، از مؤثرترین قیامهای مردمی‏ عصر پهلوی بوده که ضربات و تبعات بسیاری برای رژیم پهلوی در برداشته است.