کاپیتولاسیون؛ سابقه آن در ایران، الغاء، احیای دوباره و عکس‌العمل امام خمینی و پیامد‌های آن

دولت امیر اسداللّه علم، پس از پشت سر گذاشتن واقعه 15 خرداد 1342 و انجام دادن انتخابات مجلس بیست‌ویکم، در تاریخ 13 مهر ماه 1342 تصویبنامه‌ای صادر کرد که به موجب آن، دولت هنگام تقدیم قرارداد بین‌المللی وین مربوط به مصونیت‌های دیپلوماتیک به مجلسین، ماده واحده‌ای را مبنی بر برخورداری اعضای هیئت‌های مستشاری آمریکا در ایران از امتیازات و مصونیت‌های مربوط به کارکنان اداری و فنی نمایندگی‌های دیپلماتیک ذکر شده در قرارداد وین، به آن منضم نماید. این تصویبنامه به منظور قبول تقاضای دولت ایالات متحده‌آمریکا صادر شده بود. توضیح آنکه سفارت آمریکا در تهران، در اسفند ماه 1340 در دوران نخست‌وزیری دکتر علی امینی، طی یادداشتی به عنوان وزارت امور خارجه ایران، برخورداری اعضای هیئت‌های مستشاری آمریکایی از مصونیت‌های قرارداد وین را خواسته بود.

میراث آیت‌الله بروجردی

موضوع این مقاله پاسخ‌گویی به این پرسش است که آیت‌الله خمینی با استفاده از چه نیروهای بالقوه‌ای در پیوند با نهادهای دینی توانست حمایت طبقات مذهبی جامعه را در انقلاب به دست آورد. از آنجا که زمینه‌های فراهم شده حاصل تکاپوهای دیرینه نهادهای مذهبی بوده و به خصوص این نهادها در دوره مرجعیت و زمامت آیت‌الله بروجردی به ساختاری منسجم دست یافت، از این رو برای پاسخ به این سؤال، ضمن بررسی کوتاهی از پیشینه تاریخی مرجعیت، دستاوردهای اصلی آن مرحوم را مورد بازکاوی قرار داده، سپس به موضوع اصلی نوشته که همانا سرنوشت مرجعیت بعد از آیت‌الله بروجردی می‌باشد، خواهیم پرداخت.

کاپیتولاسیون

برای معرفی واژه کاپیتولاسیون، بهترین راه را در آن دیدیم که یکی از مداخل مجلد سوم - در دست انتشار - دایره المعارف انقلاب اسلامی را پیش روی شما قرار دهیم که به همین مهم می پردازد. اما در مورد کاپیتولاسیون باید گفت که: کاپیتولاسیون (capitulation) واژه‌ای است فرانسوی مشتق از کلمه capitulate به معنای «پیمان طبقه‌بندی شده و مرتب شده». کاپیتولاسیون در رم قدیم به پیمانها و عهده نامه‌هائی اطلاق می‌شد که امپراطوران قبل از تاجگذاری، اجرای آن را با سوگند خود تضمین می‌کردند. در این پیمانها حقوق و محدوده اختیارات امپراطوری تشریح می شدند.امروزه کاپیتولاسیون به پیمانهائی گفته می‌شود که به بیگانگان حق برخورداری از برخی حقوق و مزایای اختصاصی را می‌بخشد...

از فروردین تا فروردین

این مقاله نگاهی دارد به اهم حوادث واقعه از فروردین 1340 تا فروردین 1344 که پایه گذار نهضت امام خمینی بودند. هم زمانی با بهار و فرارسیدن نوروز 1392، بهانه ای به دست ما داد تا حوادثی را مرور کنیم که از نوروز 1340 آغاز شدند، در نوروز سال 1342 به اوج التهاب خود نزدیک شدند و در نوروز 1344 به طور ظاهری و موقت از التهاب افتادند. در صورتی که بر خلاف تصور حکومت پهلوی، این حوادث انقلابی نه تنها فرو ننشستند، بلکه پایه ای شدند برای انقلابی که در سال 1357 رخ داد

زمینه های حضور ابرقدرت ها در واقعه پانزدهم خرداد

این نوشتار،برای رسیدن به مقصود کلام خود، اندکی پا به عقب گذاشته و تا سال 1320 عقب گرد کرده است و سخن خود را از سالهای 1320-1332آغاز نموده. در این دوران ایران صحنه درگیری و رقابت سه ابر‌قدرت بود تا این که کودتای 28 مرداد 1332 که به رهبری امریکا و با مشارکت فعال انگلیس صورت گرفت به رقابت‌ها خاتمه داد و امریکا توانست بر قدرت سیاسی حاکم بر ایران و در رأس آن محمد‌رضا‌شاه نفوذ بیشتری پیدا کند. انگلیس راضی شد سهمی از امتیازات نفتی خود را به امریکا واگذار نماید و بپذیرد که امریکا موقعیت برتری داشته باشد. شوروی ناراضی بود ولی با توجه به مشکلات داخلی خود و گرفتاریهایش در سایر مناطق جهان ناگزیر پذیرفت که ایران درقلمرو نفوذ غرب قرار گیرد...

نعمت الله نصیری و قیام پانزدهم خرداد

نعمت الله نصیری به عنوان یک شخصیت نظامی در دوران رژیم پهلوی نقش مهمی در برابر حوادث ایفا کرد. وی بعد از کودتای 28مرداد به مناصب بالاتری دست یافت و کم کم تبدیل به یکی از مؤثرترین نیروهای شاه در تثبیت و تداوم سلطنت پهلوی شد. او بدون کوچکترین تردیدی هر اقدامی را برای حفظ سلطنت، مجاز می دانست و کارنامه ی خدماتش در دوره ی پهلوی دلیل این مدعاست. نصیری در سال1339ش، به ریاست شهربانی کل کشور منصوب گردید و در 15خرداد سال 1342 با اوج گرفتن قیام مردم به رهبری امام خمینی، با حفظ سمت ریاست شهربانی به فرمانداری نظامی تهران و حومه منصوب شد و به اقداماتی در مقابله با این قیام، پرداخت که در هم شکستن مبارزان و قلع و قمع آنان، دستگیری فعالان سیاسی، ایجاد حکومت نظامی و... از جمله اقدامات وی بود. پژوهش حاضر در نظر دارد نقش نعمت الله نصیری به عنوان رئیس شهربانی کل کشور در قیام پانزده خرداد را مورد بحث و بررسی قرار دهد تا گوشه ای از زوایای این قیام را آشکار سازد.

منبع شناسی اصلاحات ارضی

توجه به امر اصلاحات ارضی در دوره پهلوی دوم به حدی بود که منابع بسیاری در این زمینه در دوره ی پهلوی به رشته ی تحریر در آورده شد. به طوری که قوانین آن در فاصله ی کوتاهی در معرض تصحیح و اجرای آن در دست ترمیم قرار می گرفت. منابع این برنامه یا به طور مستقیم با همین عنوان تدوین می شد که تعداد کثیری از این منابع توسط شاه و دستگاه های دولتی پهلوی تدوین گشته و یا به طور غیرمستقیم در لابه لای منابع دست اول دوره ی پهلوی دوم دیده می شود. در ضمن بیشتر منابعی هم که در زمینه ی انقلاب سفید نوشته شده اند به طور مختصر به این موضوع پرداخته اند لذا منبع شناسی حاضر صرفا منابعی را ذکر کرده که به طور مفصل یا مجمل به موضوع اصلاحات ارضی پرداخته اند.

بازخوانی تحلیلی نقش آیت‌الله بروجردی و امام خمینی(قدس‌سره) در مبارزه با اسلام‌ستیزی و نفوذ بهائیان در حکومت پهلوی

فرقه بهائیت از نظر باورهای اعتقادی در گستره توحید،‌ نبوت و معاد، عملاً خلاف آن چیزی را معتقدند که باور مشترک تمام فرق اسلامی است، تا جایی که رهبران خود،‌ مقام نبوت و رسالت قائل بوده و دین اسلام را دین نسخ‌شده و پایان‌یافته‌ای می‌دانند. نفوذ این فرقه، پس از شکست فکری از علمای عصر قاجار و اعدام علی‌محمد باب کاهش یافت، ولی پس از به حکومت رسیدن محمدرضا پهلوی و به‌خصوص در دهه‌های سی تا پنجاه، به مناصب اساسی در حکومت و دربار دست یافتند و با حمایت دولت‌های استعماری، روش‌های مختلف اسلام‌ ستیزی را پیش گرفتند. نقش روحانیت و مراجع آگاه، به‌خصوص آیت‌الله بروجردی و پس از ایشان، امام خمینی(قدس‌سره) در مبارزه فکری و قانونی با این فرقه، بسیاری از اهداف مشترک حکومت و بهائیت را خنثی کرد.

روحانیت و حاکمیت در عصر پهلوی‌ها: نگاهی به سیره سیاسی آیت‌الله حایری، آیات ثلاث و آیت‌الله بروجردی

مرجعیت شیعه در داخل ایران به همت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی (1276 ق – 17 ذیقعده 1355 ق = 10 بهمن 1315 ش)، در 1340 ق / 1301 ش، در حوزه علمیه قم استقرار یافت. تأسیس یا احیاء حوزه علمیه قم در آن تاریخ، مصادف با برآمدن رضاخان سردار سپه (رضاشاه پهلوی بعدی) بود. در حالی که تمهیدات رضاشاه پهلوی برای حذف روحانیت از صحنه اجتماعی و سیاسی و تضعیف عناصر سنتی و مذهبی در جامعه ایرانی، انکارناپذیر است، آیت‌الله حایری یزدی از رویارویی و مقابله با دولت پرهیز داشت...

تاریخچه‌ای از توطئه رژیم شاه برای اشغال مدرسه فیضیه قم

فیضیه و دارالشفاء تا سال 1342 محل درس و بحث و سکونت طلاب و فضلاء قم بود. درس فقه و اصول، در تفسیر و حدیث، درس احلاق و عرفان و بالاخره درس در محضر اساتید بزرگ و علمای وارسته مانند حضرت امام بود. اما از آن سال به بعد دیگر نه طلاب و فضلا حوزه، نه مردم مسلمان ایران و نه حتی رژیم ستمشاهی به مدرسه فیضیه فقط به چشم یک مدرسه علوم دینی با برداشت صرفاً درس‌های مصطلح نگاه نمی‌کردند بلکه آنجا را علاوه بر آنکه مرکزی برای مدارس علمیه و روحانیت می‌دانستند به چشم پایگاه دروس اسلام اصیل و انقلابی در ایران می‌دیدند. پایگاهی که هر آینه با تقویت آن، رژیم ستم‌شاهی تهدید به سرنگونی می‌شد.